Vožd i Njegoš masoni?

Z. D. NENEZIĆ i **Večernje novosti**

U PRVOJ loži na Balkanu, u Glini, koja je bila vojna i otvorena posle povratka jedinica iz sedmogodišnjeg rata, koja je nosila ime **Prijateljstvo iz rata**, članovi su bili oficiri Srbi Knežević, Bogović, Orlić, Miksić. Iz sačuvanog spiska lože **Vigilantia** u Osijeku, njeni članovi su bili i Stefan Stratimirović, tadašnji arhimandrit manastira u Krušedolu, novosadski vladika Josif Jovanović Šakabenta, Pavle Marković, mitropolitski arhivar, i Stefan Novaković, narodno-crkveni sekretar. U varaždinskoj i zagrebačkoj loži, od Srba su članovi bili oficiri koji su služili u Vojnoj krajini, zabeleženi samo prezimenima: Prodanović, Bogojević, Petrović, Čolić i Mikšić.
Tragovi masonskog uticaja na srpsku inteligenciju krajem 18. veka vidljivi su u književnim delima Zaharija Orfelina, Pavla Solarića, Joakima Vujića, Vida Došenovića preko Volterovih racionalističkih ideja. Sa masonskim liberalnim, racionalističkim i idejama tolerancije bili su upoznati i pisac i politički vođa Sava Tekelija, general Simeon Narandžić Zorić i temišvarski episkop Petar Petrović.

Kontakt preko heterija
POSLE zabrane rada masonskih loža u austrijskoj monarhiji 1795. godine, veći broj Srba ulazi u masonske lože u zapadnoj Evropi. Najmarkantnija ličnost srpske građanske klase, krajem 18. i 19. veka je prosvetiteljski pisac, monah i nacionalni radnik Dositej Obradović, koji je u masonski savez ušao pre 1783. godine, verovatno u Požunu (Haleu ili Lajpcigu). Deizam, antiklerikalizam, prirodno pravo, racionalizam i tolerancija ugrađeni u književna dela Dositeja Obradovića ostavili su neizbrisiv trag. Vrhunac svog masonskog doživljavanja ugradio je, na kraju svoga veka, Dositej Obradović, kao prvi ministar prosvete u oslobođenoj Srbiji od turske vlasti, za vreme Prvog srpskog ustanka (1804-1813).
U Beogradu je za vreme turske okupacije postojala jedna loža. Starešina je bio beogradski paša Mustafa, dok su članovi bili beogradski mitropolit Metodije, kao i kasniji učesnici Prvog srpskog ustanka i njegove viđene vođe: Petar Ičko, Janko Katić, braća Popović (Čardaklije), koji su svoje mnogobrojne veze sa ondašnjim uticajnim masonima na evropskim dvorima stavili u službu diplomatske podrške oslobodilačkoj borbi srpskog naroda pod Karađorđem, koji je, boraveći u austrijskim frajkorima već ranije, došao u neposredni konatakt sa masonskim idejama.
Po slomu Prvog srpskog ustanka (1813), Karađorđe je u izbeglištvu stupio u bliže kontakte sa članovima grčkih heterija, oslobodilačkih organizacija za borbu protiv turske vlasti u Grčkoj, čiji su mnogi članovi bili i slobodni zidari. Srbin Đorđe Šagić, iz ugarskog Stonog Beograda, 1815. godine iz Amsterdama odlazi u Filadelfiju (SAD), preimenuje se u DŽordža Fišera i počinje svoju neumornu masonsku misiju, kao učesnik rata između Meksika i SAD oko Teksasa, koja se ne iscrpljuje samo otvaranjem loža u Meksiku, već radi i kao izdavač lista sa izrazito demokratskim i liberalnim političkim stavovima.
Književnika i nacionalnog radnika, pesnika Simu Milutinovića Sarajliju u savez slobodnih zidara u Kišinjevu (Besarabija) uveo je ruski pesnik Aleksandar Sergejevič Puškin. Sarajlija je bio i prvi učitelj budućeg vladike i svetovnog vladara Crne Gore, najvećeg srpskog pesnika Petra II Petrovića NJegoša, tvorca spevova **Gorski vijenac**, **Lažni car Šćepan Mali** i filozofsko-religijskog speva **Luča mikrokozma**, koji se bez poznavanja učenja, filozofije i simbolike slobodnog zidarstva ne može uspešno protumačiti (što su znalački učinili docniji istraživači Anica Savić-Rebac i Miron Flašar). Na osnovu studija poznatog francuskog slaviste Mišela Obena, pitanje NJegoševog masonskog članstva je naučno i definitivno pozitivno razrešeno.

**Alikoč** loža u Beogradu
ZA kratkotrajnog postojanja Napoleonove Ilirije, u koju je ulazio i deo crnogorskog jadranskog primorja, početkom 19. veka postojala je loža u Kotoru (**St. Jean le titre destinctif des amis de la victorie** 1807-1813). NJeni članovi su bili Francuzi, ali je u njoj bilo mnogo i domorodačkog stanovništva. Članovi su bili Srbi Đorđe Lazarević, Petar Luković i grbljanski kneževi Turković i Lazarević. Posle sloma Napoleonove Ilirije, Kotor je ponovo bio pod vlašću Austrije i tada su nastupila vremena progona slobodnih zidara.
Sredinom 19. veka u Beogradu, prestonici oslobođene Srbije, radila je loža pod imenom **Alikoč**, u kojoj su članovi bili Turci, Srbi, Jevreji i, kako piše u jednom austrijskom policijskom izveštaju, **avanturisti svih naroda kontinenta koji se nalaze u Beogradu**. Ova lože je bila matica ložama hrišćanskih pokrajina Turske carevine i pod njenom zaštitom radile su lože u Vidinu, Svištovu, Ruščuku, Varni. Starešina lože je bio Mehmed Said Ismail, a sekretar srpski ustanik iz vremena Drugog srpskog ustanka (1815), a tadašnji uticajni politički radnik Toma Vučić-Perišić, Slovak František Zah, poljski grof Tiskijevič, Avram Petronijević, viđeni političar Srbije toga vremena i mnoge druge ličnosti koje su posebno bile vezane za izbeglog poljskog kneza Adama Čartoriskog i njegovu razgranatu mrežu poverenika širom Evrope, okupljenih oko ideje oslobađanja Poljske od ruske okupacije.
Knez Čartoriski, iza čije su delatnosti stajale Francuska i Engleska, ujedinjene u antiaustrijskoj i antiruskoj politici na Balkanu, u predvečerje rešavanja istočnog pitanja, i sam slobodni zidar, antiklerikalac, liberalni mislilac i stožer poljske oslobodilačke akcije preko trideset godina, koristio je slobodnozidarske kanale za ostvarivanje svojih planova. Na inicijativu njegovog carigradskog poslanika, poljskog književnika i generala Mihaila Čajkovskog, u masonski savez uvedeni su u Carigradu Toma Vučić Perišić i Avram Petronijević, koji su zbacili kneza Miloša Obrenovića i ustoličili kneza Aleksandra Karađorđevića (1842), čime je nastao period ustavobranitelja.
Čartoriski je 1843. godine napisao **Savete Srbiji**, prema kojima se Srbija morala u svojoj daljoj oslobodilačkoj borbi protiv Turske osloniti na Francusku i Englesku, kako bi izbegla potpadanje pod austrijski i ruski uticaj i njihove interese na Balkanu.
Sledeće godine Franitšek Zah, po nalogu Ilije Garašanina na osnovu **Saveta** Čartoriskog, sastavlja **Plan slovenske politike Srbije** koji utiče na stvaranje srpskog nacionalnog programa, Garašaninovog **Načertanija** (1844). Iako je intencija Čartoriskog i Zaha bila jugoslovensko okupljanje, posebno u etnički izmešanoj Bosni i Hercegovini, koja je tada bila pod turskom vlašću, Garašanin je nacionani program konstituisao kao srpski. Garašaninova oslobodilačka ideja je bila sadržana u programu rušenja Turskog carstva na Balkanu, kako bi se Srbija širila na svom etničkom prostoru u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i severnoj Albaniji, i stvorila jaka srpska monarhija, koja bi okupljalane samo južnoslovenske porobljene narode na Balkanu, u konačnom oslobađanju od turske okupacije.
Za vreme burne 1848. godine u Evropi, posebno u Mađarskoj, loža **Alikoč** je radila i dalje u Beogradu, a preko nje su srpski masoni dolazili u kontakt i sa mađarskim vođom revolucije Lajošem Košutom, kao i njegovim generalom Tirom i Klapkom, takođe masonima. Loža **Alikoč** aktivno je radila do 1862. godine

Put kneginje Julije
NA VRHUNCU svoje političke moći, Toma Vučić Perišić biva odstranjen sa političke scene i opozicija u Srbiji svrgava Aleksandra Karađorđevića. Na vlast ponovo dolazi do tada prognani i ostareli knez Miloš Obrenović.
Za vladavine kneza Mihaila Obrenovića (1860-1868), liberalnog i prosvećenog, evropski usmerenog vladara, uticaj masona je ponovo bio vidan i značajn, i zbog toga što je i on sam bio mason. Ovaj uticaj se ogledao u pokušaju kneza Mihaila da objedini napore porobljenih balkanskih naroda, inspirisan idejom o ujedinjavanju Italije, a usmerenom ka rušenju turskog carstva i sa naslonom na oslobodilačke težnje mađarskog naroda, pod vođstvom Lajoša Košuta. Tada je František Zah bio i mnistar vojske u vladi Kneževine Srbije, preko koga su, ali ne samo preko njega, pristalice Đuzepea Garibaldija bili aktivno uključeni u procese u Srbiji i na Balkanu. Ovi ambiciozni panovi nisu ostvareni, ali je masonski rad u Srbiji, dolaskom mnogobrojnih izaslanika Garibaldija, ponovo oživeo.
Posle turskog bombardovanja Beograda (1862), u nastojanjima da se javno i političko mnjenje Velike Britanije pridobije za pravednu srpsku oslobodilačku borbu, u London je otputovala kneginja Julija Obrenović, u pratnji Filipa Hristića, koji je zajedno sa Vladimirom Jovanovićem, preko masonskih kanala, pokušao da ostvari postavljeni zadatak. Prvo je Vladimir Jovanović uveo u jednu londonsku ložu Filipa Hristića, a potom su se zajedno, po uputstvima kneza Mihaila, koristeći Jovanovićeve masonske kontakte, sastali sa Gledstonom, sa kojim su razradili plan daljih aktivnosti. Tadašnji engleski premijer Palmerston vodio je turkofilsku politiku i cilj kontakata sa književnikom Sandvitom, članom Atenauma, bio je stvaranje pozitivnog javnog mnjenja u korist srpskih interesa. Sledili su razgovori sa članovima donjeg doma parlamenta Kobdenom, Gregorom i Dentonom. NJih trojica su, što napisima, što brošurama i knjigama koje su branile srpske nacionalne intrese, pokrenuli seriju tekstova u londonskoj štampi i stvaranja parlamentarnog pritiska na Palmerstona da promeni politiku svoje vlade. Ubrzo posle toga, Palmerston je podneo ostavku.

(Nastavlja se)