Masoni oko Krleže

Piše: Zoran D. Nenezić
PORED onih masona koji su bili u raznim vezama sa ustaškim režimom i koji su i posle rata ostali u zemlji i najčešće na sličnim pozicijama, njih 24 su emigrirali iz zemlje u strahu od mogućeg utvrđivanja krivične odgovornosti za dela koja su činili u ratnom periodu. Bilo je sporadičnih inicijativa za ponovnim masonskim organizovanjem u Zagrebu i pre 1948. godine, od kada počinju da bivaju intezivnije. Tu su se posebno operativno angažovali Ante Dražić, Zdenko Vajler, Vladimir Žepić, Mladen Mikuličić, Zdenko Longina, Milan Zoričić...

TITO - STABILAN
VEĆE koncentracije masona u Zagrebu posle rata bile su u tadašnjoj JAZU, na Univerzitetu, u Krležinom **Leksikografskom zavodu**. Pripadali su dvema strujama - jedna koja je zadržala sve profesionalne pozicije koje je imala i ranije, pa je na osnovu toga imala i izvestan javni i društveni uticaj, a njih je bio najveći deo, i koja nije bila saglasna sa političkim uređenjem zemlje i položajem Hrvatske u njoj. Druga struja, koja je bila u manjini, i činili su je masoni koji su iz svojih ubeđenja pristupili potpunoj integraciji u novi poredak. Posebno zanimljivo mesto gde su bili profesionalno zaposleni ili su, inicijativom Krleže bili angažovani kao stalni saradnici na izradi **Enciklopedije Jugoslavije** i ostalih enciklopedijskih izdanja, bio je **Leksikografski zavod**, u kome su Ivo Belin i Radoslav Horvat imali izvestan uticaj, koji se protezao, posebno Belinov i na JAZU, gde su pripadnici ranijih i raznih loža u Hrvatskoj, poput Andrije Štampara, Mirka Kostrenčića, Mirka Deanovića, Josipa Badalića, Milana Čurčina, Olivera Tarabocija, Natka Kotičića, Nikole Finka, Julija Benešića, Vladimira Žepića..., bili neprikosnoveni. NJihov uticaj je bio znatan i na Univerzitetu.
Kada je posle Brozovog razlaza sa Đilasom, izvesno vreme posle toga došlo do kratkotrajno oštrijeg partijskog stava, neki profesori Univerziteta su dobili otkaz, a sredstva za **Leksikografski zavod** iz saveznog buxeta su smanjena. To je bila prilika da se nekadašnji masoni organizovanije povežu u ove tri institucije, posebno u JAZU i **Leksikografskom zavodu** koji su, skoro, pretvoreni u **lože**. Neformalni VM ove neformalne lože bio je Marko Kostrenčić, koji je kontinuirano imao stav očuvanja nedodirljivosti Josipa Broza.
Posle 1948. godine, u komunikaciji koju su i zagrebački masoni ostvarili sa slobodnozidarskim organizacijama u inostranstvu, imali su punu svest o tome da zapad nema interesa da destabilizuje jaku Brozovu poziciju, već naprotiv, da im je imperativ učvršćivanje njegovog režima iz pragmatičnih razloga nastavka pružanja otpora Sovjetskom Savezu. Nekadašnji gradonačelnik NJujorka, Figuerola La Gvardija, koji je bio slobodni zidar, naročito se isticao u ovakvom stavu.

VREME ODLASKA
ZA vreme sudskog procesa Alojziju Stepincu, Viktor Novak, koji je živeo i radio još od pre rata u Beogradu, obratio se većem broju loža u inostranstvu, moleći ih da se zainteresuju za **akciju jugoslovenskih komunista protiv monsinjora Stepinca**. (G. Vintrel, Pariz 1961). Novakov antiklerikalizam bio je odranije poznat, a posebno se zamerio Katoličkoj crkvi zbog poznate knjige **Magnum crimen**, o Katoličkoj crkvi u Hrvatskoj kao inspiratoru višedecenijskih progona Srba i izvršenog genocida za vreme trajanja ustaškog režima. I povodom objavljivanja ove njegove knjige u Zagrebu 1948. godine, on se obratio većem broju i loža i masona u inostranstvu, pokušavajući da ih upozna sa suštinskim razlozima učinjenog genocida nad Srbima. Naročito je pokušavao da njegova knjiga bude prevedena na engleski jezik i da je dostavi uticajnom i moćnom njujorškom kardinalu Spelmanu.
Nekoliko pokušaja za čvršćim organizacionim i suštinskim povezivanjima beogradskih i zagrebačkih slobodnih zidara nisu dali rezultata. U takve misije dolazio je u Zagreb i Viktor Novak, ali je Andrija Štampar, čovek iz senke zarebačkih slobodnih zidara, izbegavao da se nađu, razgovaraju i dogovore.
JAZU je bio okosnica stvaranja intelektualne klime za ono što će uslediti u zvaničnoj politici kao **hrvatsko proljeće** 1971. godine, čemu je, pored ostalog, prethodila i Deklaracija o položaju hrvatskog jezika, gde su, opet zagrebački masoni, bili inicijatori procesa razgraničenja sa Srbima u svakoj oblasti, pa i u jeziku.
Na drugoj strani, pokušaji ekonomske i političke liberalizacije života u Jugoslaviji, naveli su Žaka Miterana, nekadašnjeg VM Velikog orijenta Francuske (nepoznatog sistema), da zaključi kako ti procesi u **Beogradu... treba da vode stvaranju novog, liberalnog slobodnog zidarstva** (Pariz, 1976). I ovaj detalj ukazuje da se tzv. borba za interesne sfere i na planu masonskog organizovanja i rada vodila i u to vreme.
Početkom sedamdesetih godina, sa širim otvaranjem granica, veliki broj građana Jugoslavije odlazi u inostranstvo, zapošljavajući se u evropskim zemljama, a proces iseljavalja u prekookeanske države se nastavlja. Radeći u novim sredinama, jedan broj naših građana biva primljen u tamošnje lože, pridružujući se onima koji su to odranije u tim zemljama postali. Računa se da sa prostora bivše Jugoslavije u inostranstvu postoji preko 2.500 slobodnih zidara, koji, naravno, nisu organizovani u etničkim ložama, jer one kao takve ne postoje. Postoje masonske asocijacije koje rade na tim principima (grčka, srpska i sl.)
Još za života Josipa Broza, bilo je nekoliko pokušaja i inicijativa iz tih krugova radi reaktiviranja nekadašnje VL **Jugoslavija**. Pored tih pojedinačnih inicijativa, postojali su izvesni slobodnozidarski krugovi koji su programirano, a na inicijativu masona našeg porekla primali članove iz Jugoslavije (ovde se misli na Beograd), sa težnjom da se u povoljnijim političkim prilikama pojave kao nosioci tog ozbiljnog posla. U ovome je prednjačila Velika loža Švajcarske **Alpina** (ovde se ne pominju slični programi ostvarivani u VL Francuske i VO Francuske).

BUDNA SLUŽBA
IAKO formalno posle 1945. godine nije bilo zabrane rada slobodnog zidarstva, nije bilo ni njegovog organizovanja u punom smislu koji ovaj pokret kao sistem ima. Izvesna tabuizacija samog pojma mason, kao i brojne mistifikacije, koje su se, s vremena na vreme, zakonomerno i javno manifestovale, uz dalji rad službe državne bezbednosti (sve do 1985. godine masoni su se u tzv. planovima za eliminisanje i otklanjanje vanrednih i kriznih situacija u neposrednoj ratnoj opasnosti ili u slučaju rata pominjali kao mogući nosioci kolaboracije sa **agresorima** sa Zapada i njihovi posebni spiskovi, koji su ovom autoru ostali nepoznati, postojali su uz te planove na nivou republika).
Nekadašnji pripadnici Službe državne bezbednosti su, verovatno u dogovoru sa svojim službama i aktuelnim političkim vlastima, objavljivali feljtone o istoriji, ređe, i radu masona političara između dva rata i u ratu (1972. godine, posle političkih čistki koje je Broz napravio prvo u Hrvatskoj, a potom i u Srbiji) ili o njihovom posleratnom delovanju (1981. godine, posle Brozove smrti).
Nekoliko nedelja pred objavljivanje vesti o smrti Josipa Broza, ovaj je autor bio zamoljen da napiše kraći tekst o slobodnom zidarstvu, koji je objavljen u dva nastavka u NIN-u, kao odgovor redakcije na jedno **pismo čitalaca**. Posle objavljivanja tog teksta, u kojem je najavljen i izlazak knjige iz štampe (**Masoni u Jugoslaviji, 1763-1980**) , a koja je trebalo da se pojavi u izdanju **Prosvjete** iz Zagreba (1982), što se tada nije desilo, već tek 1984. godine, Predsedništvo tadašnje SFRJ, odnosno Savezni savet za zaštitu ustavnog poretka, čiji je predsednik bio Stane Dolanc, razmatralo je, na osnovu ekspertize službi bezbednosti (vojnih i civilnih) moguće implikacije, domaće i inostrane, objavljivanja jedne takve knjige, za koju tada nisu mogli imati informacije šta će ona sadržati (izdavačima sam davao samo sinopsis knjige, ali ne i rukopis).
Odmah je usledilo predupređivanje od strane Katoličke crkve u knjizi Ivana Mužića (**Masonstvo u Hrvata - masoni i Jugoslavija**, četiri izdanja od 1983. do 1989. godine, u tiražu od po hiljadu primeraka). Rađena bez uvida u primarnu arhivsku građu, na osnovu publikovanih tekstova, ova knjiga je imala unapred zadatu tezu na koju je dala autorski odgovor - za sva **zla** koja je pretrpeo hrvatski narod, odgovorni su Srbi, a posebno Srbi masoni. Knjiga je pisana mudro i celishodno sa stanovišta dokazivanja navedene teze. Iako sam autoru te knjige ustupio nešto od izvornog masonskog materijala (gotovo sva masonska građa kojom se služio je bila iz mog privatnog poseda), pa čak od njega dobio i telegrafsku čestitku kada je jugoslovenska javnost 1990. godine obaveštena o reaktiviranju VL **Jugoslavija** u čemu sam i neposredno učestvovao, Mužić je svojom knjigom potvrdio sopstvenu doslednost na putu ostvarivanja samostalne hrvatske države, na kojem je on dugogodišnji poslenik.

Nastavlja se