Slobodno lovište

Piše: Đuro ZAGORAC

KADA je započeo Prvi ustanak (1804) u Beogradskom pašaluku nije živela nijedna Srpkinja, koja je znala ili umela da čita i da piše!
A, tu ih je, prema procenama, živelo oko 300.000.
Naravno, nije to bilo ono najbolnije za pripadnice slabijeg pola - o lepoti ne treba govoriti po svaku cenu - jer su one radile najteže fizičke poslove, nemajući praktično nikakvu pravnu, kao ni drugu zaštitu. Žena je faktički bila tretirana kao deo imovine, kao krava ili koza, što je značilo, takođe, da je ona bila vlasništvo muškarca.
Mnogi istoričari smatraju da je Prvi ustanak bio nešto više od pobune: on je, kada se stvari naučno, racionalno, pa čak i životno-iskustveno izanaliziraju, bio u pravom smislu reči, Srpska revolucija.
Da li je on, i na koji način, uneo stvarne promene u životu i položaju žene?
Uoči Prvog ustanka u Beogradskom pašaluku postojale su Beogradska i Užička eparhija, a episkopi su bili Grci. Dramatična zbivanja pratila su naročito Beogradsku eparhiju. Vremešni Metodije nije podržavao brutalnu politiku dahija prema raji i zato je dospeo muka. NJegov zamenik, Grk Leontije Lambrozić, bio je mlad i ambiciozan, pa su mu i dahije stoga bile milije. Kako eliminisati ili neutralisati Metodija, koji beše smetnja?
Leontije i dahije skovaše plan... Metodije je pronađen mrtav, a Carigradu je javljeno da je upokojen prirodnom smrću. Praktične dahije predložiše da ga zameni Leontije, što se, naravno, i dogodilo.
Leontije je bio vrlo prisan sa svojim zemljakom, ruskim agentom u Srbiji, Konstantinom Konstantinovičem Rodofinikinom, i to baš u vreme rasplamsavanja Karađorđevog ustanka. Rodofinikin i Leontije su zajedno kovali zaveru protiv vožda i njegovih ljudi. Oni su Turcima izdali i Haxi Đeru, koji je među prvima bio i pogubljen. Konačno, 1809. Karađorđe je uspeo da obojicu protera iz Srbije.
Tek sa međunarodnim priznanjem državnosti, 1878, i Srpska pravoslavna crkva povratila je svoju samostalnost. No, bez obzira na sve drame crkva je, zahvaljujući hrišćanskim načelima, borbi za mir i moral, brak i porodicu, uspela da sačuva osećaj za pravdu i humanost. Ona je veoma zaslužna za nacionalni, kulturni i verski vaskrs. Hrišćanska crkva je težila i uspevala da svet menja ljubavlju, gde je smestila i ulogu žene, pružajući joj kao ljudskom biću zaštitu, dok je od žene-majke sačinila pravi kult. Da nije bilo nje ne bi bilo ni vernika, ni moći.
Četiri čuvene dahije - Aganlija, Kučuk Alija, Mula Jusuf i Mehmed Fočić - bili su oličenje te uprave.
Beogradski pašaluk je postao slobodno lovište, o čemu govori i svedočenje Vuka Karaxića, koji je zapisao da su tada iz okruženja, posebno iz Bosne i Arnautske navalili “svi besposličari, krvnici i beskućnici”, na jadni srpski živalj kao “orlovi na strvinu”. U vreme dahija svojih prava bili su lišeni i srpski knezovi, i to onih koje im je dao sam sultan. Dahije su sudile po svom pravu.
Dr Dragutin Strnjaković, u svom delu “Karađorđe”, piše i da su dahije “ljude bili ubijali, otimali im konje i drugo što gođ se dopalo..” Najbolniji je bio njihov odnos prema ženama. Isti autor navodi da su žene i devojke terane da igraju kolo pred njihovim hanovima, čardacima i čadorima, pa bi onda sebi uzimali one koje su im se sviđale: “Tako danas jednu, a sutra drugu, kašto po jednu, a kašto po dvije i po tri ujedanput”. Isti autor navodi i pesmu “Hajdučka puška”, u kojoj barjaktar Mujo najavljuje svoj dolazak u srpsko selo:
“Teško tome,
kom na konak dođem,
Zaklaću vola ispod kola,
I zaklati ovna ispod zvona,
Iskaću mu vina od tri leta,
Bez neveste večerati neću,
Bez devoje sam boravit neću...”
Ali, i od goreg ima gore.

SUROVOST

PO “neponovljivosti” svog iživljavanja slavu je stekao i jedan Sali-aga, brat Kučuk Alije. On je bio vojvoda i muselim u Rudničkoj nahiji. Ubistva i pljačke su mu dolazili kao nekakvo redovno zanimanje. Pročuo se i iznad nahije po svom surovom odnosu prema ženama. Ovaj aga je imao svoje oružnike i išao je od sela do sela...
Pored agine sofre, uz svakog Turčina morala je da sedi i po jedna Srpkinja, dok su njega služile tri žene, koje je on krstio kao kraljicu, kralja i barjaktara! One su bile obavezne da ga hrane kao bebu, kao i da mu ispunjavaju sve ostale prohteve. Agi nije smetalo ni to što su ga zvali “rudničkim bikom”, naprotiv!
Da bi do kraja ponizio Srbe, Sali-aga je izričito zahtevao da njegove vojnike i Srpkinje, koje su ih uveseljavale, služe muškarci, i to očevi, braća ili muževi tih žena!
(NASTAVLJA SE)