Poruka svevidećeg oka

Piše: Zoran LJ. NIKOLIĆ

KROZ srpski prestoni grad protutnjali su mnogobrojne vojske i vladari, a u evropskoj istoriji ostao je zabeležen kao grad koji je najviše puta bio razaran i podizan sa zgarišta.
Takav Beograd bio je metropola i starim, zaboravljenim civilizacijama, poput keltske, bio je prelep rimski Singidunum, pa potom mesto kojim su vladali Ugri, Austrijanci, Turci, Srbi... I svaka od ovih kultura se na neki način “potpisivala” na gradu, svaka je ostavljala svoje tragove, koji danas, ukršteni, obeležavaju prestonicu.
Međutim, tragovi jedne posebne grupe ljudi do sada su najmanje privlačili pažnju javnosti, iako su veoma uočljivi u Beogradu. Doduše, samo malom broju upućenih poznavalaca. Radi se o simbolima masona odnosno slobodnih zidara, koji su vekovima živeli i radili u Beogradu, i koji su na gradskim zdanjima i fasadama ostavili svoj pečat.
Ova priča nema ambiciju da sudi masoneriji, da je određuje kao dobru ili lošu. Jer, u javnosti postoje dve oštro suprotstavljene grupe - one koji su za masone i one koji su protiv slobodnih zidara.
Autor ovog teksta hteo je da ostane veran svojim novinarskim principima, i da ostane u “nepostojećoj sredini”. Da pokuša objektivno da opiše kako su masoni, gradeći Beograd, ostavljali svoje znakove prepoznavanja i svoja obeležja na zdanjima, kroz razna vremena.
ZVANIČNO, masoni nastaju početkom 18. veka u Engleskoj, koja se i danas smatra kolevkom slobodnog zidarstva. Međutim, izvesno je da su postojali i znatno ranije, ali je javno oglašavanje četiri lože u Londonu bio trenutak kada masoni rešavaju da izađu iz potpune anonimnosti i daju svoj jasan znak postojanja.
Oni se služe ikonografijom preuzetom iz građevinskog, zidarskog zanata, prenoseći je, kroz alegorije, u svoj masonski hram i njegove lože. Svoj nastanak vezuju još za legendu o Hiramu Abifu, graditelju Solomonovog hrama. Saglasno njegovom radu i stvaranju, formiraju svoj pogled na svet, kao i svoju osobenu simboliku.
Masoni su duboko religiozni ljudi, Boga nazivaju Velikim arhitektom svih svetova, međusobno se oslovljavaju sa “brate”, a članovi lože su tretirani kroz tri stepena, saglasno sa statusima u građevinskom esnafu. Tako su oni koji tek postaju članovi reda učenici, i oni predstavljaju prvi stepen. Drugi stepen čine oni koji su već ovladali određenim znanjima, i oni su pomoćnici, dok je na čelu svake lože majstor, odnosno veliki majstor koji rukovodi radom. On predstavlja treći stepen. To je prenesena simbolika iz zidarskog esnafa, i preslikava relaciju šegrt - kalfa - majstor.
Masonerija koja se organizuje na ovakav način, zove se i jovanovska, po setom Jovanu Krstitelju, na čiji dan, (24. juna po starom, odnosno 7. jula po novom kalendaru) je stvorena, u Londonu 1717. godine. Ovaj vid organizovanja slobodnih zidara danas je najzastupljeniji u svetu.
MNOGO je znakova kojima se služe masoni, i svaki od njih ima svoju duboku simboličku ulogu. Da bi ih potanko analizirali bio bi nam neophodan mnogo veći prostor nego što to ovaj tekst dozvoljava, ali ćemo naglasiti one belege koji su danas uočljivi na beogradskim zgradama i njihovim fasadama.
Simboli koji čine neophodan milje masonske organizacije jesu šestar, lenjir, uglomer, visak, kao i oni kompleksniji, poput “oka svevidećeg”, koji se, po pravilu, nalazi na vrhu zarubljene piramide. O simbolima ćemo više govoriti uz konkretne fotografije koje prate tekst, a među tipičnima, i onima koji dominiraju Beogradom su upleteni šestar i trougao. Graditeljski ugao, po tradiciji ovog reda, simbol je ljudske duše kojoj je uvek potreban pozitiv, duh, a to je u ovom slučaju šestar, odnosno vatreni trougao dat u njegovom obliku.
Najupečatljiviji ovakav simbol, kakvih ima pregršt u Beogradu, jeste onaj koji se nalazi na fasadi Tehničkog fakulteta u Beogradu.
Još jedno zdanje masoni tretiraju kao svoje, a kako objašnjava Zoran D. Nenezić u knjizi “Masoni u Jugoslaviji 1764-1999”, to je galerija Prirodnjačkog muzeja na Kalemegdanu. Ona je namenski građena da bude masonska loža. Masonski simboli na njoj su stubovi - pilastri pored ulaza, simboli Jakin i Boaz, koji ukazuju na dvojnost prirode, kao i pet stepenika koji simbolično predstavljaju broj koraka kojima članovi pomoćničkog stepena ulaze u hram. Zdanje je još između dva svetska rata trebalo da postane masonski muzej, ali ga je Velika loža poklonila tadašnjoj Upravi grada Beograda.

SRBI MASONI

MASONSKI rad u Beogradu bio je poznat još pre Prvog srpskog ustanka, kada su istaknuti članovi reda bili Petar Ičko, Riga od Fere, braća Čardaklije, ali i turski Mustafa paša, u narodu poznat kao “srpska majka”. Kasnije su veliku ulogu u srpskoj i beogradskoj istoriji imali masoni Dositej Obradović, Nikolaj Velimirović, Đorđe Vajfert, Jovan Dučić, Živojin Mišić...
(Nastavlja se )