Srbin predsednik Sabora

Piše: Dejan Medaković
PRED sam kraj Monarhije u Zagrebu je osnovano Narodno vijeće, a Pribićević je izabran za njegovog potpredsednika. U Hrvatskom saboru 19. oktobra 1918. održao je čuveni govor u kojem je obrazložio predlog o raskidu svih veza hrvatske sa Austrijom i Mađarskom. Borio se protiv federalista i tzv. Ženevskog sporazuma sklopljenog između Nikole Pašića, Antuna Korošca i srpske opozicije. Doprineo je da se u Zagrebu 24. novembra 1918. godine donese odluka o neposrednoj vezi sa Kraljevinom Srbijom, pa je 1. decembra 1918. delegacija Narodnog vijeća predala regentu Aleksandru Karađorđeviću adresu o stvaranju zajedničke države, Kraljevine SHS. U novoj državi Pribićević je od početka bio značajan faktor političkog života, posebno nakon zbora u Sarajevu održanog 15. i 16. februara 1919, kada su udareni temelji političkoj grupaciji u koju su ušli Hrvatsko-srpska koalicija, Napredna slovenačka stranka, Kočićeva grupa iz Bosne i Hercegovine i Samostalna, Nacionalna i Napredna stranka iz Srbije. Tokom aprila 1919. nastala je najpre Demokratska zajednica, a iz nje nova Demokratska stranka. Posle pregovora sa Radićevom strankom 1924. godine, Pribićević se izdvaja i osniva Samostalnu demokratsku stranku. Posle stranačkog približavanja Nikoli Pašiću dolazi do osnivanja nacionalnog bloka koji je pobedio na izborima. Posle razlaza sa Pašićem prelazi u opoziciju, a posle konfiniranja odlazi u emigraciju, gde je i umro u Pragu 15. septembra 1956. godine.

NIKOLA Krestić, rođen u Zagrebu 22. decembra 1824. predstravlja političku ličnost Srba u Hrvatskoj koja je stekla značajno ime još u vreme bana Jelačića. Gimnaziju je završio u Zagrebu, filozofiju u Pešti, a prava u Zagrebu, gde je 1847. otvorio advokatsku kancelariju. Ban Jelačić ga je 1848. i 1849. zaposlio kao svog tajnika. Kao advokat udružio se sa srpskim političarem Maksom Pricom, a njihova zajednička kancelarija je ubrzo postala jedna od najčuvenijih u Hrvatskoj. Kao član Narodne stranke Krestić je 1861. postao član Hrvatskog sabora, a zatim je stupio u tzv. Samostalnu stranku koja je imala austrofilski program. Godine 1871. ušao je u Sabor kao član Narodne stranke, suprotstavljajući se nagodbenoj politici kojom je najviša državna vlast pokušavala da reformiše državu. U politici Hrvatske, centralno pitanje je postalo postizanje sporazuma o hrvatsko-ugarskoj nagodbi i njenoj reviziji posle izbora tzv. regnikolarne deputacije. Zahvaljujući njegovom uticaju došlo je do sporazuma između unionista i narodnjaka, a takav uspeh doneo mu je 1873. godine mesto predsednika Hrvatskog sabora. Na tom položaju je ostao neprekidno sve do 1884. godine. Te godine se zbog bolesti povukao iz javnog života. Izabran je za predsednika advokatske komore u Zagrebu 1871, a tu dužnost vršio je do smrti 1. decembra 1887. godine. NJegovo javno delovanje izvršilo je nesumnjivi uticaj na Srbe u Hrvatskoj. Bio je to prvi Srbin izabran za predsednika Hrvatskog sabora, a to je bilo najviše priznanje koje je mogao da postigne jedan srpski političar u Hrvatskoj.

I Đorđe Krasojević, rođen 14. maja 1852, značajna je političku ličnost koja je u političkom životu Srba u Austro-Ugarskoj stekla nesumnjive zasluge. Nakon završene gimnazije u Sremskim Karlovcima i Novom Sadu, studirao je prava u Gracu i Insbruku. Doktorat je položio 1875, a zatim i advokatski ispit 1884. godine. Bio je dobrovoljac u srpsko-turskom ratu 1876, boreći se na srpskoj strani u odredu pukovnika Đoke Vlajkovića. Istakao se u radu Omladinske skupštine u Novom Sadu 1880. godine. Prilikom osnivanja lista "Srbobran", pridružio se osnivaču Paji Jovanoviću. U početku je bio pristalica ideja Svetozara Miletića, a kada se njegova stranka pocepala prišao je Radikalnoj stranci, u kojoj je postao njen predsednik. Kao vođe ove stranke učestvovao je u donošenju Zadarske rezolucije. Glavno političko delovanje posvetio je srpskoj borbi za narodnu i crkvenu autonomiju u Ugarskoj. Kada je 1902. Radikalna stranka dobila većinu, kao njen vođa izabran je za potpredsednika srpskog crkveno-narodnog sabora u Sremskim Karlovcima. Zapažen je i kao advokat narodnih fondova u sporu Karlovačke patrijaršije sa rumunskom crkvom oko vlasništva nad manastirima u Banatu, koji je okončan poravnanjem tek 1906. godine. Uviđajući značaj koji je osnivanje Srpske banke u Zagrebu imalo za ekonomski položaj Srba u Hrvatskoj, bio je jedan od njenih osnivača. NJegov zapažen politički i kulturni rad doneo mu je progonstvo i internaciju u vreme Prvog svetskog rata, kao i bolest, od koje je i umro 25. septembra 1923. godine.

LEKAR i društveni radnik dr Laza Popović rođen je 1877. godine. Nakon završene srpske pravoslavne velike gimnazije u Sremskim Karlovcima studirao je medicinu u Beču, gde je 1901. promovisan za doktora opšte medicine. Tu se upoznao sa dosta studenata iz slovenskih zemalja, a oduševljavale su ga češke kolege programom društva "Sokola". Početkom Prvog svetskog rata 1914. Popović je u Zagrebu optužen zbog veleizdaje zajedno sa grupom karlovačkih "Sokola", čije je društvo njegovim zalaganjem osnovano 19. januara 1904. U Sr. Karlovcima, pa je osuđen na četrnaest meseci zatvora. Tada mu je Bečki univerzitet oduzeo diplomu, pa je tek posle rata 1918. godine ponovo promovisan u Pragu. Na istom procesu osuđen je i dr Srđan Budisavljević. Po ugledu na karlovačkog "Sokola" osnivana su mnoga sokolska društva, pa tako i u Zagrebu. Od početka je uspostavljena bliska saradnja sa hrvatskim i slovenačkim, a posebno sa češkim "Sokolom" - maticom slovenskog sokolstva. a njihov predlog novoosnovana društva su združena u župe: fruškogorsku, krajišku, bosansko-hercegovačku, primorsku i Jasinu. "Srpski sokoli" su nastupili sa 200 vežbača na hrvatskom svesokolskom sletu u Zagrebu 1906. godine, a na drugom svesokolskom sletu u Zagrebu 1911. godine sa 762 vežbača. U Zagrebu je na njegovu inicijativu osnovan i Savez srpskih sokolskih društava, koji nije uvažavao tadašnje državne granice. Za predsednika Saveza izabran je slikar Steva Todorović, osnivač prvog "Sokola" u Krljevini Srbiji. Pred sam rat 1914. Popović je sa Stevom Todorovićem i Đurom Paunovićem iz Srbije, dr Lazarom Carom iz Hrvatske i "Slovenačkim sokolima" želeo da osnuje Jugoslovenski sokolski savez, što je ostvareno tek 1919. na Vidovdan u Novom Sadu. Krajem 1918. postao je primarijus i upravnik rendgenske laboratorije Zakladne bolnice u Zagrebu. Na Zagrebačkom sveučilištu izabran je na Medicinskom fakultetu 1921. za vanrednog, a 1931. za redovnog profesora rendgenologije u Jugoslaviji i prvi predsednik Duštva za rendgenologiju osnovnog u Zagrebu 1927. godine. Sa Milanom Zurčinom i Markom Kostrenčićem bio je jedan od urednika časopisa "Nova Evropa" koji je izlazio u Zagrebu. Umro je u Beogradu 1945. gde se preselio kao senator Kraljevine Jugoslavije.