Srbobran kao zastava

NAKON odlaska Vitezovića u Beč, u Zagrebu deluje niz stranih štampara. To nije podstaklo Srbe da i oni otvore svoju štampariju. Tek posle Velike seobe Srba 1690. u austrijsku državu, srpska jerarhija otpočinje borbu da im carska vlast odobri otvaranje svoje štamparije. Takva dozvola tada nije dobijena. Tek na kraju 18. veka Srbi su u Beču došli u posed jedne štamparije, čiji je vlasnik bio Stefan Novaković. On je bio prinuđen da je, usled materijalnih teškoća, brzo proda Peštanskom univerzitetu. Štamparstvo kod Srba je svoj pravi zamah ostvarilo tek u 19. veku, kada su otvorene mnoge srpske štamparije na području Južne Ugarske, a i u Kneževini Srbiji.

Štamparstvo kod Hrvata doživelo je preokret u vreme Ilirskog pokreta zahvaljujući dr LJudevitu Gaju, koji je 28. decembra 1852. obelodanio oglas u kojem je obznanio da je otvorio "Narodnu knjigarnicu". Tom prilikom štampao je proglas u kojem se kaže: "Prvo i osobito mjesto zauzimat će vazda u narodnoj knjigarnici narodna jugoslavenska književnost i uopćena djela slavjanskim jezikom izlazeća ili na slavjanstvo spadajuća".

U to vreme Srbi u Zagrebu su se koristili uslugama hrvatskih štampara, kod kojih izlaze i neka dela srpske književnosti. Povremeno pojavljivanje ćirilicom štampanih knjiga u Zagrebu u pedesetim godinama 19. veka ne predstavlja neko posebno iznenađenje.

ZA razvoj štamparstva kod Srba u Zagrebu od velikog je značaja pokretanje književnog lista "Srpski zabavnik" koji je od 5. januara 1884. godine izlazio svakog 5, 15. i 25. dana u mesecu pod uredništvom Dušana Rogića.

Dušan Rogić, rođen je u Sremu, u Šimanovcima, 3. septembra 1855. godine, a maturirao je u Sremskim Karlovcima, 24. maja 1877, filozofski fakultet završava u Zagrebu posvetivši se u početku novinarstvu. Na kraju prvog broja uredništvo se obratilo javnosti posebnim člankom. U natpisu se ističe da se u Zagrebu već duže vreme oseća potreba za jednim srpskim književnim listom i to iz dva razloga: prvi je da se time "daje vidljiv znak o srpskome životu", a drugi da se preko ovog lista odneguje srpska čitalačka publika.

Godine 1897. Rogić je otpušten iz službe iz političkih razloga i prelazi u Srbiju gde radi kao privremeni učitelj. Pred Prvi svetski rat gubi mu se trag u Pirotu gde je službovao u tamošnjoj gimnaziji. Šture podatke o njegovom životu najviše doznajemo iz lista koji je uređivao u Zagrebu do 1885. godine, kada obustavlja njegovo izlaženje.

U broju 1, 5. januara 1884, Rogić objavljuje svoju tragediju u pet radnji pod imenom "Zlatica", a sadržaj se odnosi na narodnosne razmirice Srba i Hrvata u Trojednici. Zanimljivi su i tekstovi M. Rogulja o Srpskoj crkvi u Zagrebu, Napisi o srpskim besedama i koncertu u Zagrebačkom pozorištu kada je nastupila Olga Vasilijević i Poselu Srpskog pevačkog društva u Zagrebu, o besedi u Zagrebu na kojoj je učestvovao glumac Nikola Simić.

Zahvaljujući marljivom istraživanju Staniše Vojnovića dobili smo i neke dragocene podatke o društvenom životu zagrebačkih Srba o kojim je javljao svojim čitaocima Dušan Rogić.

ŠTAMPARSTVO kod Srba u Zagrebu obnavlja se osnivanjem prve srpske štamparije koju je otvorio Pavle - Paja Jovanović, i koja je počela da radi 25. maja 1892. godine. On je rođen u Zemunu, 9. februara 1849, a umro je 22. maja 1897. Školovao se u Zemunu, Beogradu, Karlovcima, Zagrebu i Oseku. Po svršenoj gimnaziji otišao je u Cirih, gde je svršio filozofske nauke. Po povratku u zemlju bio je nastavnik u Zemunu od 1873. do 1879. godine. Odatle je premešten u Petrinju, gde je službovao dve godine, a zatim je premešten u sarajevsku gimnaziju. Tu je osnovao list "Trebević". Posle napuštanja Sarajeva vraća se u Petrinju, gde ostaje sve do 1884. godine, kada dolazi u Zagreb. Zapavši u materijalne teškoće, Jovanović je štampariju prodao zagrebačkom trgovcu Petru Nikoliću, stavivši je time u službu "Privrednikovog" pokreta. Kada se ona našla pred bankrotstvom, njen upravni odbor ponudio je "Privredniku" da je preuzme.

Najuticajniji srpski list u Zagrebu bio je "Srbobran", list za politiku, narodnu prosvetu i privredu. Izlazio je utorkom i nedeljom, a štampan je u štampariji F. Fišera. "Srbobran" je počeo da izlazi septembra 1884, i izlazio je sve do 1914. Ubrzo je po uticaju postao sličan novosadskoj "Zastavi". List je zadržao svoj ugled sve do 1914, kada je zbog izbijanja Prvog svetskog rata zabranjen. Od 1902. do 1907. izlazio je pod nazivom "Novi Srbobran". Pokrenuo ga je Pavle Jovanović, organizator Srpske samostalne stranke, koji je bio i njegov prvi vlasnik i urednik, kao i osnivač prve srpske štamparije u Zagrebu. U nekrologu u "Srbobranu" za Jovanovića je rečeno: "Duša je narodna dihala neznano srpskom mišlju, ali ona nije bila oblagorođena poznavanjem elemenata srpske narodnosti". Pa dalje: "Četrnaest godina novinarskog rada Pavla Jovanovića bilo je četrnaest godina najtežega tamnovanja za srpski narod".

U doba izlaženja "Srbobrana" desili su se mnogi sudbonosni događaji srpske, balkanske i evropske istorije. Austrija je postala dvojna monarhija, ukinuta je Vojna krajina, okupirana je Bosna i Hercegovina, Srbija je postala kraljevina, 1903. je ugašena loza dinastije Obrenović, vođeni su Rusko-japanski i Drugi balkanski rat, grof Kuen Hedervari je otišao iz Hrvatske, na izborima je pobedila Hrvatsko-srpska koalicija. Svi ovi događaji, ogledali su se i u "Srbobranu", koji je u tom razdoblju promenio više urednika. Dogodilo se i nekoliko antisrpskih demonstracija u Zagrebu u kojima je stradala imovina srpske crkve i građana.

(NASTAVLJA SE)