Od stavioca do kneza

Piše: prof. dr Miladin STEVANOVIĆ


VEŠT i sposoban, Vukašin je uspeo da se toliko nametne caru Urošu, da ga je ovaj proglasio za despota, da bi 1365. godine Vukašin bio proglašen za kralja Srba i Grka i savladara caru Urošu. prema tadašnjoj vizantijskoj praksi koja je primenjivana i na srpskom dvoru, istovremeno s Vukašinovim proglašenjem za kralja, njegov sin Marko, tada pisar na dvoru cara Uroša, proglašen je za mladog kralja, a Vukašinov brat Uglješa za despota.

Malo-pomalo, Vukašin je u doba vladavine cara Uroša proširio svoje teritorije i na druge oblasti, tako da je ovladao Skopljem, Prištinom, Novim Brdom i Prizrenom, pa se njegova vladavina prostirala u prilepskoj, prizrenskoj, pološkoj i skopskoj oblasti, Poreču, Kučevu, Prespi i Hlerinu, kao i delu Kosova, a u Prištinu je preneo svoju prestonicu.

U ovom periodu Lazar Hrebeljanović službuje na dvoru cara Uroša kao stavilac, gde piše povelje i obavlja ostale poslove dvorske kancelarije, verno služeći caru Urošu. Mada se pominje u nekim dokumentima (uoči mira u Onogoštu između Vojislava Vojinovića i Dubrovčana 1362. i sledeće, 1363. godine, u vezi s razmenom poseda čelnika Muse i Vojislava Vojinovića), ništa posebno se ne ističe i nalazi se u senci oblasnih gospodara.

LAZAR Hrebeljanović je završio dvorsku službu kod cara Uroša po svoj prilici 1365. godine u najnižem dvorskom zvanju stavioca. Imao je tada oko 36 godina.

Nema pouzdanih podataka kada je i kako postao knez penjući se do ove titule od zvanja stavioca, što je slučaj i sa Vojislavom Vojinovićem. Ne zna se ni sa kojom baštinom je raspolagao na početku svoga knezovanja.

Titula kneza u srednjovekovnoj Srbiji nije bila dovoljno određena i ustaljena. Nosili su je braća Stefana Nemanje, Stracimir i Miroslav. U doba razvijenog feudalizma ona je ređe dodeljivana i bila je niža od vojvode.

Tek u doba opadanja moći centralne vlasti (raspada Dušanovog carstva) vraća se ugled ovoj tituli i nose je dve istaknute ličnosti, Vojislav Vojinović i Lazar Hrebeljanović, od kojih je ovu titulu prvo dodio Lazar, pa docnije Vojislav.

Iako je titulu kneza Lazar Hrebeljanović, najverovatnije, imao od 1365. godine, ona je prvi put zabeležena u sačuvanim dokumentima, tek, u aprilu 1371. godine.

Ovu titulu, kao i kneževsku baštinu, Lazaru je za svoje zasluge i dokazanu sposobnost mogao dodeliti samo car Uroš.

Što se prvobitne baštine tiče, knez Lazar je nije mogao imati oko Prilepca, kao mesta svog rođenja, jer je u to vreme kralj Vukašin držao ovo odručje kao svoj posled.

POLAZEĆI od baština tadašnjih feudalnih gospodara na području tzv. srpskih zemalja, oblast kneza Lazara Hrebeljanovića na kojoj je on otpočeo da se osamostaljuje, mogla se prostirati između oblasti kralja Vukašina Mrnjavčevića na jugu, oblasti Rastislalića na severoistoku (Braničevo) i oblasti kneza Vojislava Vojinovića, kasnije Nikole Altomanovića na severozapadu.

Na severozapadnoj strani Lazareve oblasti, u to doba stupio je na istorijsku scenu župan Nikola Altomanović, koji je vladao zapadno od Rudnika.

Posle smrti svoga strica Vojislava Vojinovića (septembar 1363. godine), mladi, ambiciozni, neobično hrabri i nepromišljeni Nikola je do 1365. godine preoteo sve posede Vojislava Vojinovića od njegove žene Goislave i njihovih sinova, koje je strpao u tamnicu, a ubrzo je u želji za preotimanjem poseda i nametanjem svoje vlasti, došao u sukob sa Dubrovnikom i skoro svim svojim susedima.

Neko vreme car Uroš i Vukašin su dobro sarađivali, zajednički kovali novac, vodili spoljnu politiku i izvodili druge akcije, o čemu je sačuvano niz dokumenata. No, ti njihovi dobri odnosi kasnije su počeli da se kvare.

Iako je bio savladar caru Urošu, Vukašin se nije zadovoljio s postojećim proširenjem svoje oblasti, već je težio da ide dalje ka severu, naročito u kosovskoj oblasti i počeo da ugrožava zemlje Lazara Hrebeljanovića i Nikole Altomanovića.

SUKOBI NA KOSOVU

PO Mavru Orbinu, Vukašin je ozbiljno ugrozio i prihode od carina caru Urošu, koji je skoro ostao bez njih. Radi svega ovoga Lazar Hrebeljanović i Nikola Altomanović, koji su bili u dobrim odnosima sa carem Urošem, ubede cara da zajedno skupe vojsku i krenu na Vukašina, obećavši mu sve što od njega oduzmu.

Do sukoba je došlo na Kosovu, i tom prilikom je Vukašinu pristigao u pomoć s vojskom brat Uglješa. Videvši da je sigurna pobeda na strani braće Mrnjavčević, Lazar se na vreme povukao, a s vojskom je ostao i produžio borbu car Uroš i Nikola Altomanović. Vojska braće Mrnjavčević razbila je vojsku cara Uroša, zarobila cara s nešto pratnje, koju su pustili, a Nikola Altomanović, koji je izgubio gro svoje vojske, uspeo je bekstvom da se spase.

(NASTAVLjA SE)