Muke mladog kralja

POSREDNA je bila vlast „mladog kralja” i nad stočarskim katunima Vlaha i Arbanasa, koji su u vreme koje posmatramo već naseljavali predele severno od Skadarskog jezera (Polatum, Pilot) i planine koje okružuju Metohiju. Oni su kao grupe, kolektivi, izvršavali obaveze prema državi i vladaru, a unutrašnje odnose i sporove rešavale su njihove starešine po njihovim pravnim običajima.
U neposrednom susedstvu Zete, približno od Boke Kotorske do zaleđa Dubrovnika, bila je teritorija nekadašnje kneževine Travunije, sa jezgrom u Trebinjskoj kotlini, a periferijom na morskoj obali (Konavli) i obali Boke Kotorske (Dračevica). Nasuprot Zeti, Travunija nije imala pogodnog izlaska na more. Njena prirodna luka bio je Dubrovnik, ali on je stolećima bio odvojen od zaleđa, prvo pod vlašću Vizantije, zatim Normana, Venecije, a kasnije ugarskih kraljeva. Ali, bez obzira na različitu vrhovnu vlast, Dubrovnik i travunijsko zaleđe bili su srasli zahvaljujući trajnim privrednim vezama.

Građani Dubrovnika su na teritoriji svojih suseda gajili useve i vinovu lozu, napasali stoku. Na račun zaleđa se širila dubrovačka teritorija, koja je u vreme o kojem govorimo bila veoma skromna. U sastavu srpske države bili su Konavli, na čijoj obali je bio „Stari Dubrovnik”, i Cavtat, u čijem nazivu odzvanja starina, ali on nije imao većeg značaja.
Povezanost s Dubrovnikom je dala poseban pečat travunijskoj oblasti: kroz nju je, naime, prolazio najvažniji i najprometniji trgovački put u unutrašnjost Balkanskog poluostrva. Njegove glavne etape su poznate: Trebinje, Gacko, Bileća, Tjentište, koje u nazivu čuva uspomenu na karavansku stanicu. Stigavši do gornjeg toka Drine kod Foče, put se račvao na pravac prema centralnim oblastima Bosne i na pravac dolinom Lima, koji je zatim pored Mileševa, preko Sjeničke visoravni, stizao u okolinu Rasa.

Predeli duž tog puta bili su neposredno povezani s trgovačkim centrom na obali, a preko njega sa obalskim gradovima koji su imali potrebu za proizvodima stočarstva. Na drugoj strani, taj put i stalno kretanje trgovaca po njemu nametali su odgovornost za mir i njihovu bezbednost, koja je počivala na čitavoj hijerarhiji kolektivnih odgovornosti: sela, župe, vladareve riznice.
ISTURENI zapadni deo srpske državne teritorije činio je Hum, Humska zemlja ili Zahumlje, planinska oblast u kojoj su za život ljudi bila pogodna samo kraška polja i predeli duž srednjeg i donjeg toka Neretve na obe njene strane. Bila je to neurbanizovana i siromašna teritorija koja se sastojala od izolovanih naseljenih ostrva, razdvojenih planinama, slabo povezanih i teško prohodnih. Osim Stona, kao utvrđenja na morskoj obali, i Drijeva, kao trgovačkog centra na Neretvi, tu nije bilo mestâ pogodnih da posluže kao centri iz kojih će se upravljati okolnom teritorijom.
Sticajem okolnosti ozbiljni problemi i teškoće za srpsku državu javili su se baš u zapadnim oblastima, u delokrugu „mladog kralja”, krajevima koji su postali periferija otkako se srpska država u svojoj ekspanziji sve više orijentisala prema jugu i otkako joj se središte pomeralo prema Kosovu i Makedoniji.
Kralj Milutin je za svoje vladavine imao na zapadu suparnika - Mladena II iz porodice bribirskih kneževa, koji su u prethodnoj generaciji, u vreme unutrašnjih nereda u Ugarskoj, izrasli u samostalne oblasne gospodare. Već su se Mladen I i Pavle nazivali gospodarima Huma i nastojali su, a povremeno i uspevali, da zagospodare dolinom Neretve i okolnim oblastima. Išli su stopama ugarskih kraljeva, koji su povremeno imali pod svojom vlašću gospodu iz sporedne loze Nemanjića (knez Andrija, župan Radoslav). Milutin je, sâm ili sa odredima koje je slao, uspevao da granične oblasti na zapadu vrati pod svoju vlast.
Kako je krajem 1321. godine nestao sa pozornice kralj Milutin, čiji je uticaj oslabio tokom bolesti, a na suprotnoj strani je još ranije, u junu 1322, kralj Karlo Robert porazio i zatvorio Mladena II, otvorio se veliki prostor za osamostaljivanje i afirmaciju lokalnih velikaša, ranije pokornih vladarima. Jedan od značajnih dobitnika u tako izmenjenoj situaciji bio je i mladi bosanski ban Stjepan II Kotromanić.
IZ Stona, nekadašnjeg episkopskog i kneževskog sedišta, otvorenog prema moru i od starine povezanog s dubljim zaleđem, potekao je pokušaj da se nametne vlast i njome poveže stanovništvo teritorije Huma ne obazirući se na vrhovnu vlast i njene organe. Lokalni vlastelin Branivoj, sa svojim ljudima i četiri sina Branivojevića: Mihajlom, Dobrovojem, Branojem i Brajkom (Brankom), nastojao je da iskoristi povoljan trenutak.
Branivoj je, po svoj prilici, bio lokalni funkcioner (titula mu nije poznata) iz vremena kralja Milutina. Učestvovao je 1318. godine u borbama s ljudima bana Mladena II. Njegovi sinovi su se mogli osloniti na očevo nasleđe i u izmenjenim uslovima delovati samostalno. Bili su prijatelji Venecije i 1322. godine su u gradu Imotskom opsedali Bajamonta Tijepola, venecijanskog prevratnika i odmetnika, koji je ugrožavao primorske gradove i venecijanske interese. Pošto je u to vreme Dubrovnik bio pod vrhovnom vlašću Venecije, i odnosi Branivojevića s Dubrovčanima bili su normalni - i pored ponekog napada na trgovce ili pljačke seljaka na gradskoj teritoriji u susedstvu, što je bila česta pojava u odnosima među susedima. Jedan od braće, Branoje, čak je 1325. godine nagrađivan što je bio „uvek prijatelj naklonjen i delatan za dobro stanje grada” Dubrovnika. Osamostaljivanje u odnosu na srpskog vladara dolazi do izražaja u sukobima s Crepom, vlastelinom u oblasti Gacka i Rudina, kao i u činjenici da se u stvarima koje su se ticale odnosa sa braćom Dubrovčani nisu obraćali kralju, već su neposredno s njima pregovarali - sve do uoči njihovog sloma.
U graničnom području duž reke Neretve Branivojevići su se sudarili sa bosanskim banom Stjepanom II. On je nastojao da zagospodari Humom idući tragovima hrvatskih velikaša i ugarskih kraljeva, pri čemu nije naišao na otpor kralja ili „mladog kralja”. Pojedinosti tog ratovanja jedva da su poznate. Dva brata Branivojevića su, prema kasnijim vestima, izgubila život u borbama s banom. Događaji se mogu nazreti tek od početka 1326. godine, kada je bosanski ban nastojao da pridobije Dubrovčane za saveznike protiv Branivojevića. Dubrovčani su tražili da savez ne bude uperen protiv srpskog kralja, a o Branivojevićima su počeli da govore sve najgore. Do aprila 1326. udružili su snage Dubrovčani i bosanski ban, tako da su jedni napadali s brodova, a drugi se borili na kopnu. Glavna poprišta su bila oko Stona i Pelješca i u donjem toku Neretve, gde su operisali brodovi. Preostali Branivojevići nisu bili u stanju da pruže odgovarajući otpor.
U to vreme težište srpsko-dubrovačkih odnosa premestilo se u bližu i dalju okolinu grada, koja je nesumnjivo bila pod upravom i u nadležnosti „mladog kralja”, iako se on u događajima skoro i ne spominje. Vesti o njegovoj zainteresovanosti pojavljuju se tek početkom aprila 1326. godine kada je od Dubrovčana tražio da ne šalju brodovlje protiv Brajka Branivojevića, koji je „njegov čovek”. Upućeni u stvarne odnose između kralja i Branivojevih sinova, Dubrovčani se tada nisu obazirali na tu poruku, ali u kasnijim događajima će se pokazati popustljiviji.
SAMO nedelju dana posle pisma kojim je tražio da se uzdrže od napada na Brajka, još uvek u aprilu 1326, „mladi kralj” je došao u blizinu Dubrovnika, okružen vojvodama Mladenom i Vojinom, primio dubrovačko poslanstvo i pregovarao s njim. Tada je već imao osamnaest godina i nesumnjivo je učestvovao u državničkim poslovima. Dubrovački poslanici su imali ovlašćenje da pozovu Dušana da poseti grad, ali tom prilikom poziv nije bio prihvaćen.
U vreme tih pregovora već je počela udružena ofanziva na Branivojeviće. Bio je zarobljen Brajko, a mladi kralj je sa svojim vojvodama zahtevao da Dubrovčani oslobode njegovu ženu, kćerku vojvode Vojina. Preostaloj dvojici Branivojevića nije pomogla ni mletačka intervencija. Brajko je ostao u dubrovačkom zatvoru do novembra, kada je ubijen. Poslednji je ostao Branoje, koji je pružao otpor sve do jula, a potom je potražio utočište na srpskom dvoru. Tada se pokazalo da je bio u nemilosti: zatvoren je, zatim premešten u kotorsku tvrđavu, gde je ubijen na podstrek Dubrovčana.
Tako je iskorenjena porodica koja privlači pažnju, pre svega, zbog posledica kojima je bio propraćen njen slom: prvo privremeni, a zatim trajni gubitak teritorija na zapadu srpske države. Pobednici nad Branivojevićima dogovorno su podelili plen: bosanski ban je prodro do jadranske obale, a Dubrovčani su zagospodarili Stonom i njegovim poluostrvom. Pravili su planove kako da što bolje utvrde i osiguraju Stonski rat (kako se tada nazivao). Upustili su se u pregovore s kraljem da bi otkupili njegova prava i teritoriju zadržali uz njegovu saglasnost. Nisu, međutim, pristali na traženu cenu.

SRPSKI DOHODAK

BIO je to novi momenat koji je dodatno opteretio odnose srpskog kralja i Dubrovnika. Po kraljevom stupanju na presto ti odnosi su neko vreme bili dobri: odmah na početku svoje vladavine, kralj je kratkom poveljom potvrdio ugovore koje je grad imao s njegovim ocem i precima. Zauzvrat, Dubrovčani su njemu isplaćivali Svetodmitarski ili Srpski dohodak od 2.000 perpera godišnje. Pomenuto je već da su Dubrovčani posredovali i pomagali prilikom pregovora o planiranoj kraljevoj ženidbi s nevestom iz južne Italije. Prve teškoće se nisu pojavile na granicama, nego među dubrovačkim trgovcima u Srbiji, i to u vreme sukoba između kralja Stefana Uroša III i njegovog bratučeda kralja Vladislava II, koji je vladao obnovljenom Dragutinovom državom. Sporili su se oko mesta Rudnik, u kojem je bilo dubrovačkih trgovaca.

(NASTAVLjA SE)