Lekari neće u šumu

Priredili: Uglješa Balšić i Veljko Lalić

U IZJAVI Božidara Bećarevića, načelnika antikomunističkog odeljenja Specijalne policije u periodu Drugog svetskog rata, koju “Novosti” ekskluzivno objavljuju, posebno poglavlje čini - narodna inteligencija. On, između ostalog, suočen sa stravičnim optužbama, u svoju odbranu, obrađuje aktivnosti profesora univerziteta, navodi sledeće:

“Profesori univerziteta, kao najviši intelektualci i naučnici, koji su čitav niz intelektualnih generacija vaspitavali, svojim stavom po pitanju NOP ili Nedića, prilazeći ovom poslednjem u ogromnoj većini, izvršili su snažan prelom u redovima čitave inteligencije. Narodnooslobodilačkom pokretu prišlo je nešto oko deset profesora univerziteta (Nedeljković, Đorđević, Pavle Savić, dr Stanković) od kojih svega dvojica od početka ustanka.

Na drugoj strani, bilo ih je u mnogo većem broju. Počev od potpisivanja proglasa 1941, pa preko uveličavanja javnih, političkih i kulturno-prosvetnih skupova, učešća u izgradnji programa planske proizvodnje, zadružnog saveta, prosvetnog saveta i izradi prosvetnog plana, pa do tekstova u dnevnim listovima, "Prosvetinom glasniku" i "Srpskom narodu", profesori univerziteta svojim autoritetom čine neobično važan, osnovni stub Nedićeve politike. Preko 30-40 imena iz polja nauke, bili su redovni ili povremeni saradnici Nedićeve političke štampe i prosvetnih publikacija, članovi Glavnog prosvetinog saveta, zadružnog saveta itd. Ili su objavljivali svoje naučne radove ili publikacije u toku okupacije. To dokazuju poznata i privlačna imena profesora univerziteta: dr R. V. Đilasovića, Aleksandra Kostića, Drobnjakovića, Henriha Barića, Tihomira Markovića, Živojina Perića, Brane Petronijevića, Tanasija Mitrovića, Aleksandra Solovjeva, Dragoslava Stranjakovića, Borivoja Milojevića, Mihaila Gradojevića itd.

MEĐU njima se nalazi i nekoliko profesora univerziteta - akademika, svetskog naučnog glasa, koji su u toku okupacije dali nekoliko novih radova na polju nauke: dr Veselin Čajkanović, Filip Medić, Nikola Popović, Vlada R. Petković, Nikola Radojčić itd. Tu su i širom sveta poznati naučnici dr Mihailo Petrović Alas i dr Milutin Milanković, poznati po svojim naučnim sistemima iz oblasti filozofije. Ime poslednjeg pomenuto je na Sveslovenskom kongresu kao ponos jugoslovenskih naroda za doprinos svetskoj nauci. Kao Nedićevi saradnici nalaze se i takvi profesori univerziteta čiju vrednost ni nova Jugoslavija nije osporila, koji i u njoj nastavljaju sa kulturno-prosvetnim i naučnim radom: dr Borivoje Milojević, dr Miloje Milojević i Pavle Tutundžić.

Tu je zatim i dr Mladen Josipović, profesor univerziteta, koji je u novoj Jugoslaviji postao čak i pomoćnik ministra, što dokazuje njegovu nespornu vrednost. Međutim, on je kao predsednik Srpskog poljoprivrednog društva u toku okupacije još u 1942. godini prisustvovao sastancima na kojima su donošene odluke po pitanju unapređenja poljoprivrede, podnosio referate i držao govore i za društvo primao povremenu i stalnu novaču pomoć za unapređenje voćarstva, organizavanje konzervisanja voća i povrća. Tako pod njegovim predsedništvom, Srpsko poljoprivredno društvo u toku 1942. godine povećava broj članova od 21.290 u 1940, na 38.543 u 1942, dakle za preko 60 odsto.

Delatnost profesora univerziteta u toku okupacije izašla je iz okvira nauke, dakle iz okvira saradnje na čisto naučnom polju, mada ni takva delatnost ne umanjuje doprinos Nedićevoj politici, jer među njima je bilo ljudi koji su bili na vodećim i odgovornim državnim položajima, kakav je primer dr Ilije Pržića...

TAKAV stav najviše narodne inteligencije nije uticao samo na opredeljenje najširih slojeva naroda, politički i kulturno na niskom stupnju, na mase kojima su visoki intelektualci imali da služe kao putovođe, nego i na ostale intelektualne krugove: 60 do 100 drugih visokih intelektualaca raznih grana, sa titulom doktora nauka, javlja se člancima i raspravama po dnevnim listovima, stručnim časopisima, ili sa radovima štampanim u posebnom izdanju u toku okupacije, pored mnogih drugih bez ove titule.”
Prema izjavi Božidara Bećarevića, sličan učinak u vreme fašističke okupacije Srbije imali su i lekari:

“Samo u Beogradu bilo ih je blizu 500, neznatno su bili zastupljeni u NOP, tako da ih nije bilo ni dvadesetak, ukupno, dok je mnogo više njih prišlo i učestvovalo u izgradnji Nedićeve vlasti, vrlo često na odgovornim položajima, i to kako onih koji su bili na državnoj ili samoupravnoj službi, tako i privatnih lekara. Oni ne samo što službeno ili dobrovoljno (među njima nekoliko profesora univerziteta i docenata) odlaze u unutrašnjost radi sprovođenja vladinih sanitetskih mera na suzbijanju malarije, tifusa, i drugih zaraznih bolesti, što čini značajan doprinos vladinoj politici staranja o narodu - nego se odazivaju pozivima i naredbama okupatora i odlaze u Nemačku radi lečenja Hitlerovih vojnika, umesto da odu u šumu kod partizana, koji su vapili za lekarima kao za hlebom i vodom”, navodi Bećarević opisujući kakvo je bilo raspoloženje među intelektualcima u Beogradu i Srbiji u mračno vreme fašističke okupacije.

INŽENjERI

“INŽENjERI su, takođe, dali neznatan broj za NOP, a preko 30 ih je samo javno i aktivo sarađivalo u Nedićevoj štampi, ili su u toku okupacije štampali svoje knjige i radove, kojima su stručno doprineli unapređenju poljoprivrede, dakle učvršćivanju Nedićeve privredne politike - a da se ne govori o mnogobrojnim inžinjerima koji su kao državni činovnici privrednih i drugih ministarstava, naročito saobraćaja i pošta, ili privrednih centrala, bili stub privredne politike u toku okupacije. Mnogi su radili i kod organizacije TOT, dakle za nemačku ratnu mašinu”, navodi Bećarević.


BANKARI

“PRIVATNA bankarsko-finansijska preduzeća bila su, mada ne odlučujući, vrlo važan faktor u privrednom sistemu. Službenici ovih preduzeća, iako u znatno smanjenom broju od predratnog, učestvovali su u radu tih preduzeća u toku okupacije. Isti je slučaj i sa osiguravajućim društvima, velikim preduzećima i trgovačkim kućama “Mitić”, "Tata” i “Akra!”, zapisao je Bećarević u izjavi.

(KRAJ)