Izdaja ili spas

Piše: dr Petar OPAČIĆ
PROŠLO je više od šest decenija od kobnog proleća 1941. godine kada je počelo dramatično stradanje i degradacija srpskog naroda i srozavanje visokog dostojanstva Srbije stečenog u prvim decenijama DžDž veka na unutrašnjem i međunarodom nivou. To tragično proleće 1941. godine obeležila su tri dramatična događaja na početku srpske golgote, koja još traje sa nesagledivim krajem i konačnim posledicama: pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu fašističkih država Nemačke, Italije i Japana, 25. marta, zatim državnim udarom u Beogradu 27. marta, kojim je srušena vlada Cvetković - Maček koja je potpisala Protokol o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, i događajima iz Aprilskog rata i kapitulaciji Jugoslovenske vojske 17. aprila 1941. godine.
U ovom feljtonu pozabavićemo se samo prvim od tri pomenuta događaja: o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu 1941. godine. Većina jugoslovenskih istoričara, koji su se bavili tim događajima posle Drugog svetskog rata, temeljila je svoje tekstove na ideološko-propagandnim ocenama i stavovima KPJ/SKJ. Te ocene su se, u osnovi, zasnivale na paušalnoj kritici vladajućih krugova Kraljevine Jugoslavije - dvora, vlade i političkih stranaka, sa posebnom osudom tzv. velikosrpske buržoazije i generaliteta, odnosno njihove dvadesetogodišnjice unutrašnje i spoljne politike za koju je rečeno da je iza leđa naroda uvukla zemlju u Trojni pakt fašističkih država i time izdala narodne interese, te da je narod u puču 27. marta srušio tu vladu okrivljujući je za vojni poraz i slom države u kratotrajnom Aprilskom ratu 1941. godine za koji vojska i narod nisu bili valjano pripremljeni.
Manji broj istoričara, kao što su akademik Ferdo Čulinović i general Velimir Terzić, koji su objavili značajne studije o tim događajima, dali su u svojim delima nov kvalitetniji doprinos objektivnijem sagledavanju tih događaja, oslanjajući se na primarne izvore, prikazujući te događaje na fonu tadašnjih međunarodnih prilika koje su imale presudan uticaj na položaj i sudbinu Jugoslavije 1941. godine.
PRI sastavljanju ovog teksta, pored ličnih istraživanja u arhivama, konsultovane su odgovarajuće zbirke dokumenata, članci i radovi više pisaca i, posebno, knjiga Edvarda Kardelja "Put nove Jugoslavije", Beograd 1946; dvotomno delo Velimir Terzića "Slom Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, uzroci i posledice", Beograd - Titogard 1982; knjiga Ferda Čulinovića "27. mart 1941", Zagreb 1965; delo grupe vojnih istoričara vojnoistorijskog instituta "Drugi svetski rat (pregled ratnih operacija), knjiga prva, Beograd 1957; monografiju Dragana Nenezića "Jugoslovenske oblasti pod Italijom 1941-1943", Beograd 1999; "Dnevnik grofa Ćana", prevod, Zagreb, 1948; studiju Edmonda Parisa, Genocid in the satellit Croation 1941-1945, Čikago 1961, 1962; Politikin list "Intervju", specijalno izdanje broj 10 od 24. marta 1989. godine pod nazivom "Dan naroda" posvećen 27. martu 1941. godine, u kojem je objavljeno više članaka i dokumenata sa veoma korisnim podacima o događajima koji su prethodili pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu 25. marta, tako i o puču od 27. marta koji je uticao na raskid odnosa između Jugoslavije i Trojnog pakta, a zatim i invaziju Sila osovine i njihovih satelita na Jugoslaviju u aprilu 1941. godine.
Najpotpuniji i najpouzdaniji pregled vojnih efektiva i vojnih operacija zaraćenih država u prvom periodu Drugog svetskog rata, od napada Nemačke na Poljsku do napada na SSSR, uključujući i Aprilski rat u Jugoslaviji 1941. godine, prikazan je na srpskom jeziku u napred navedenoj prvoj knjizi višetomne edicije "Drugi svetski rat" Vojnoistorijskog instituta u Beogradu.
U OVOM kratkom saopštenju, osvrnuću se samo na pitanje pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu 25. marta 1941. godine u nadi da će moje izlaganje podstaći istoričare na dalja istraživanja o tom pitanju. Ključnu ocenu o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu, koja je bila obavezujuća za jugoslovenske istoričare, dao je Edvard Kardelj. Evo šta je on o tome rekao prema tekstu objavljenom u njegovoj knjizi "Put nove Jugoslavije" (1946):
Pošto je naglasio da je kraljevska jugoslovenska vlada pristupila Trojnom paktu bez znanja i odobrenja naroda, te da je to predstavljalo ne samo kapitulacijui bezuslovnu predaju zemlje agresoru, "nego i to da sve produktivne, pa čak i vojne snage i rezerve naroda Jugoslavije treba da budu mobilisane u okviru imperijalističkih planova osvajačkih imperijalista". Time je vlada, prema Kardelju, potpisala ne samo "sramnu presudu nezavisnosti naroda Jugoslavije u okviru fašističkog poretka, nego i to da narodi Jugoslavije sami sebi zatvaraju put svog budućeg oslobođenja". Ako se ozbiljno razmotre istorijske okolnosti pod kojima je jugoslovenska vlada potpisala bečki protokol o pristupanju Trojnom paktu i sadržaj dokumenata koji su činili sastavni deo toga akta, izrečene kritike apsolutno ne stoje - one predstavljaju običnu konstrukciju bez ikakvog oslonca na stvarne činjenice.
Jugoslavija je posle Prvog svetskog rata, na osnovu vojnih zasluga Srbije u pobedi nad Centralnim silama i voljom potlačenih predstavnika jugoslovenskih naroda u sastavu bivše Austrougarske monarhije, stvorena pod okriljem država Antante - pobednica u tom ratu. Pred Drugi svetski rat Antante nije bilo. Nemačka je, koristeći suprotne interese bivših članica Antante, izgradila moćne oružane snage kršeći odredbe Versajskog mira, i postala dominantna vojna sila u Evropi. U međuvremenu, Jugoslavija je bila potpuno izolovana i zaokružena neprijateljskim državama.
Mala antanta (savez Jugoslavije, Rumunije i Čehoslovačke), koju su ove tri države obrazovale 1920-1921. godine za odbranu sistema utvrđenog mirovnim ugovorima zaključenim posle Prvog svetskog rata od narušavanja tog poretka od strane u tom ratu pobeđenih država, postepeno je slabila.
(NASTAVIĆE SE)