Presuda bez suda

Piše: Ivan IVANJI
CENTRALNI list mađarske komunističke partije 28. oktobra još je štampan sa parolom “Proleteri svih zemalja, ujedinite se”, ali je u uvodniku na prvoj stranici pisalo: “Mi se nikako ne slažemo sa onima koji događaje proteklih dana kvalifikuju kao kontrarevolucionarne, fašističke i pučističke...” i procenjuje da su “događaji počeli demonstracijama budimpeštanske, studentske omladine”, koja je “izrazila plemenitu, vrelu strast, koja je izvirala iz srca celog naroda...”
Četiri dana pre toga isti Centralni komitet iste partije izdao je saopštenje u kome se govorilo o “kontrarevoluciji”, a demonstranti nazivali banditima. Ko ne bio bio zbunjen takvim promenama? Ko je posle toga još mogao da veruje u takvo rukovodstvo? Pogotovo što se činilo da nova vlast ne vlada, da ne zna šta se na terenu događa, u najmanju ruku da više nema uticaja na tok događaja.
     U novoformiranoj vladi Imrea Nađa, ministar kulture postao je čuveni filozof Đerđ Lukač, jedan od najznačajnijih teoretičara marksizma 20. veka, koji je bio komesar za narodnu prosvetu (ministar) već 1919. godine u kratkotrajnoj mađarskoj sovjetskoj republici. Pošto ga je Nađ imenovao za člana svoje vlade, on se u prvom obraćanju naciji krajem oktobra pozivao na to da je svoje nezadovoljstvo sa razvojem u zemlji i Partiji izražavao već i u Rakošijevo vreme. U klubovima Petefi se aktivno angažovao, a njegova svetska slava sigurno je mnogo doprinela značaju tog antistaljinističkog udruživanja unutar mađarskog komunističkog pokreta.
Nađ je mislio da će imenovanjem Lukača pridobiti simpatije studenata, a i ugled u međunarodnim okvirima. Ali, grdno je pogrešio. Intelektualci su Lukaču zamerili pre svega dve stvari. Prvo, što je napisao panegirik jednom od poslednjih Staljinovih “genijalnih spisa”, njegovom eseju o jeziku. Drugo, što je u jednom eseju tvrdio da je književni značaj Imrea Madača i njegove “čovekove tragedije” mnogo manji nego što se to obično govorilo.
GOTOVO svi važni učesnici i aktivni posmatrači mađarskih događaja na svim stranama pripadali su generacijama obeleženim onim što su doživeli u dva ili bar jednom svetskom ratu. Najmlađi na ulicama mađarskih gradova bili su poneseni atmosferom, koja je vladala svuda oko njih.

Među mađarskim ustanicima već od 26. i 27. oktobra počele su da se javljaju antisemitske parole kao što je: “Vešajte Jevreje i komuniste!” To svakako nije bilo karakteristično za prve dane pobune, ne znam kada su tačno počele da se lepe po mađarskim gradovima, a mislim da to niko nije precizno ispitao, jer mađarskim, a do sada uglavnom i svim "zapadnim" istoričarima i hroničarima ta pojava ne prija - oni žele da se revolucija u celini prikaže bez mane i mrlje.
Književnik Julijus Haj u svojim memoarima objavljenim 1971. godine piše kako je pukovnik Maleter, tog trenutka već ministar odbrane, taman krenuvši na pregovore sa Rusima, sa kojih se živ nije vratio, gotovo testamentarno molio “književnike” da sačuvaju “čistotu revolucije” i da spreče svaki lični akt osvete, svaki linč.
     Mladi književnici su odlučili da sakupe novac za porodice poginulih drugova. Stavili su dva otvorena sanduka na jednu od najprometnijih raskrsnica grada. Jedna rukom ispisana, prosta cedulja objasnila je nameru. Niko nije čuvao sanduke. Uveče su književnici došli po njih. Bile su do ruba pune banknota i metalnog novca.
     Trećeg dana revolucije pred domom saveza književnika stala su seljačka kola. Kao poklon stigli su hleb, mast, žive guske, zaklane svinje, i to u centar grada koji je gladovao.
     TEROR koji će zavladati ulicama Budimpešte i širom Mađarske između 25. oktobra i 3. novembra dokazaće kakvu bi opasnost eventualno mogla da znači, kakav razvoj da pokrene vlast nastala na osnovu revizije prosovjetskog komunizma u toj zemlji.
O mađarskoj revoluciji se uglavnom govori kao o strahovladi moskovskih piona u toj zemlji, o njenom ekonomskom iscrpljivanju, suđenjima, koja su bila farsa, o patnji celog naroda, a naročito protivnika Rakošijevog režima. Nasilje, kakvo je nedelju dana vladalo ulicama Budimpešte, nigde nije zabeleženo poslednjih stoleća. Bilo je dovoljno da se neko na ulici, takoreći u prolazu, javno prozove ili okleveta kao “avehaovac” ili “komunista”, pa da se izvrši linč, u kome dobrovoljno učestvuju prolaznici, da se dotični prebije do smrti ili prosto veže i obesi na granu najbližeg drveta na jednoj od glavnih ulica, na primer, na bulevaru Lenjina. Možda su na tako nečuveno grozan način bez ikakvog suda ili provere ličnosti žrtve stradale samo desetine ili stotinak lica. Verovatno se zaista ne radi o masovnoj pojavi, jer za to nije ni bilo vremena. Fakat je da je sam Imre Nađ prvo zatražio azil u jugoslovenskoj ambasadi navodeći da za svoj i život svoje porodice strepi od fašista, a ne od Rusa. U krajnjoj liniji se, međutim, ne radi o brojkama, nego o atmosferi i metodu, ali, naravno, i o strahu koji se širio zbog vandalskih događaja.
     Tih poslednjih dana oktobra i prvih novembra, u Mađarskoj je carovalo bezvlašće. Imre Nađ je tridesetog oktobra proklamovao višepartijski sistem, kao što je postojao 1945. godine, koaliciju četiri partije: komunističke, socijaldemokratske, seljačke i stranke malih posednika, ali već za dva, tri dana stiglo je više od 60 zahteva za registraciju novih političkih partija, među njima i sa otvoreno iredentističkim programom.
     Za to vreme Budimpešta gori, gore gradovi širom Mađarske.

TRIJANONSKI UGOVOR
ČETIRI srebrne trake sa leve strane u takozvanom Košutovom grbu, koji je u vreme komunizma bio zabranjen, a koji se sada opet pojavio (a zvanični mađarski grb je i danas), označavaju “četiri mađarske reke” - Dunav, Tisa, Drava i Sava, a tri brežuljka sa desne strane "mađarske bregove" Tatru, Matru i Fatru, (Tatra i Fatra se nalaze u Slovačkoj). Kada bi mađarski patriota sa suzama u očima govorio o svojoj otadžbini, mislio je na “svetostefansku Mađarsku”, a to je značilo na državu u kojoj su se nalazili “kraljevine Hrvatska, Slavonija i Dalmacija”, razume se, takođe, i Banat, Bačka, Srem i Baranja, rumunski Banat i Transilvanija takođe, ali i deo Slovačke. Sve to je ugovorom potpisanim posle završetka Prvog svetskog rata u francuskom dvorcu Trijanon "oduzeto" Mađarskoj.

Knjigu "Mađarska revolucija" Ivana Ivanjija objaviće izdavačka kuća "Samizdat B 92", početkom 2007. godine.