Feniks srpstva

Piše: Dušan STOJIĆ
MEĐU mnogobrojnim srpskim crkvama i manastirima, sagrađenim tokom hiljadugodišnje istorije hrišćanstva na ovom delu Balkanskog poluostrva, čuvenim ili po svojim ktitorima-osnivačima ili po građevinskoj i umetničkoj lepoti, jedino je manastir Žiča, kao zadužbina Stefana Prvovenčanog, koja ove godine obeležava osam vekova postojanja, čuven još po nečemu.
Osim što je Žiča, tačnije crkva Vaznesenja Go-spodnjeg ili crkva Svetoga spasa, kao glavno manastirsko zdanje, i umetnički (bila) prelepa, mada je, za razliku od drugih uglavnom “mramorom” građenih crkava i manastira toga doba, sazdana od sasvim “običnog” materijala, omalterisanog kamena i opeke i bez ukrasnih skulptura, njen crkveni i državni značaj nadilazi značaj svih ostalih srpskih crkava i manastira. Žiča je prvo sedište srpske arhiepiskopije koja je iznedrila petoricu svetaca od kojih čak trojicu iz svete loze Nemanjića - Savu, Simeona i Simona, zatim Arsenija Prvog kao Savinog učenika i naslednika na arhiepiskopskom tronu, i episkopa žičkog Nikolaja Velimirovića. Žiča je i krunidbena crkva Nemanjića, pa i nekih potonjih srpskih vladara.
Slaveći 800. godišnjicu od početka izgradnje Žiče, Srbija danas, zapravo, proslavlja i osam vekova svoje državnosti, budući da je u ovom manastiru Stefan Prvo-venčani krunisan za prvog “samodržavnog srpskog kralja”.
UZ jubilej državnosti, međutim, Srbi slave i osmovekovnu autokefalnost svoje - Srpske pravoslavne crkve, koja je do tada bila pod jurisdikcijom Vizantijske ohridske arhiepiskopije i arhiepiskopa Dimitrija Hometijana, ali i pod “budnim okom” latinskoga Rima.
Zahvaljujući nemanjićkoj mudrosti i diplomatiji, Sava je uspeo da za brata Stefana isposluje i “kraljevsko” priznanje Rima, i od vizantijskog carstva i patrijaršije - autokefalnost.
Sa završetkom crkve Vaznesenja Gospodnjeg i ma-nastira Žiče krajem druge decenije 13. veka, Sveti Sava je najpre, 1217. godine Stefanu “izdejstvovao” kraljevsku krunu od pape Honorija Trećeg, a ubrzo potom 1219. u vizantijskoj Nikeji, kod cara Teodora Prvog Laskara i patrijarha Manojla, uprkos protivljenju tadašnjeg ohridskog arhiepiskopa Hometijana - proglašenje arhiepiskopije u Žiči. Sava je tada i hirotonisan u prvog srpskog arhiepiskopa.
Zato i nije slučajno što je baš Žiča i simbolično sagrađena na sredokraći i raskrsnici puteva između vizantijskog Carigrada i latinskoga Rima, i što je izabrana da, pored svih drugih većih, pa i lepših crkava i manastira, baš ona bude svetovni i duhovni centar tadašnje srpske države.
Od proglašenja 1219, sedište arhiepiskopije bilo je u manastiru Žiči gotovo sve do kraja 13. veka, kada se, naporedo s rastućim (ne)prilikama na balkanskoj vetrometini, arhiepiskopija polako premešta u hram Svetih apostola u Peći kao žičkom metohu.
Nije takođe ni čudno što je Žiča, građena na razmeđi moćnih carstava i puteva tada, pa i kasnije kroz vekove, stalno bila na meti i vojnih sila i pljačkaških hordi, najčešće Drmana, Kudelina i Kumana, koji su je rušili i palili, ali se ona, kao neuništivi feniks srpstva i pravoslavlja - uvek obnavljala i oživljavala.

PROSLAVATAČAN datum, odnosno bar godinu početka izgradnje Spasove crkve i manastira Žiča, istoričari nisu do danas utvrdili. Većina njih slaže se samo u tome da je izgradnja počela između 1206. i 1209. godine. Otuda je i proslava 800. godišnjice manastira i osmovekovne autokefalnosti srpske pravoslavne crkve i srpske države “rastegnuta” nizom manifestacija na dve godine, počev od današnjeg Kraljevdana - 7. oktobra, kao dana svetog kralja Stefana Prvovenčanog, ili svetog Simona, pa sve do Kraljevdana 2008. godine, kada se održava i završna svečanost.
(Nastaviće se)