Štit duha

Piše: Dušan STOJIĆ
- ŽIČA se i u tekstovima starih rodoslovaca, a i kod savremenih znalaca, najčešće predstavlja kao zadužbina Stefana Prvovenčanog. Ipak, u svetlosti onih malobrojnih, a mnogo puta pretresanih izvora, to tvrđenje se mora u izvesnoj meri kvalifikovati i precizirati. Nema nikakve sumnje u to da je Žiča bila “rukotvoreni njegov” tj. Stefanov manastir... - piše istoričar Sima M. Ćirković, u svom rukopisu objavljenom u "Zborniku radova" pod naslovom “Manastir Žiča”, sa naučnog skupa 1995. godine.
Mnogi istoričari, međutim, pozivajući se i na reči Savinog biografa Teodosija, ističu da je Žiču zajedno sa Stefanom gradio ili bar “nadgledao” njegov mlađi brat.
Sava se, po dolasku u Studenicu sa prenošenjem Simeonovih moštiju iz Hilandara i lično angažovao u izgradnji Žiče, pa i rukovodio nekim radovima, naročito oslikavanjem doma Spasova kome su Nemanjići, nedvosmisleno, već bili namenili ne samo ulogu kraljevskog dinastičkog krunidbenog hrama, već i arhijerejskog sedišta.
Tačan datum, odnosno bar godinu početka izgradnje Spasove crkve i manastira Žiče istoričari ni do danas nisu utvrdili. Većina njih se slaže samo u tome da je Žiča podignuta između 1206. i 1217, i da je te ili naredne, 1218. godine, krunom dobijenom od pape Honorija Trećeg, u njoj krunisan prvi srpski kralj - Stefan Prvovenčani. Neki podaci, međutim, govore da je Stefan zapravo krunisan tek o Spasovdanu 1221. godine, na velikom crkvenodržavnom saboru, i tada već po “srpskim pravoslavnim običajima”.
TRADICIJU krunisanja srpskih kraljeva u Žiči nastavili su, potom, Stefanov sin i naslednik Radoslav (1228), kao i Radoslavljev sin Vladislav (1234). Deo nemanjićkog krunidbenog obreda u činu miropomazanja, vraćen je potom u Žiču tek 20. juna 1889. godine kada je u ovom manastiru miropomazan kralj Aleksandar Obrenović, a, posle njega, u Žiči je 2. septembra 1904. miropomazan i kralj Petar Karađorđević.
Uprkos tome što je u Žiči, na ovaj ili onaj način krunisano “samo” pet kraljeva, manastir Žiča je, osim sinonima Velika arhiepiskopija, Velika crkva i "mati svih crkava", poznata i po nazivu - “sedmovrata Žiča”. Po narodnom predanju, u Žiči je krunisano čak sedam srpskih kraljeva od kojih je svaki pre krunisanja ulazio na jedna, glavna vrata, a izlazio na druga, nova vrata na zidinama crkve Svetoga spasa.
Legenda je, nastala iz uspomena na prva krunisanja srpskih kraljeva iz loze Nemanjića, ali koja je, osim romantične simbolike, i te kako doprinela očuvanju srpske duhovnosti i državnosti u najtežem periodu srpske istorije, pod turskom vlašću.
Kao prvi krunidbeni hram srpskih kraljeva, manastir Žiča je poznata i kao prvo sedište prve samostalne Srpske arhiepiskopije. Iz dotadašnjeg arhimandritskog dostojanstva, Sava je 1219, u Nikeji, hirotonisan u prvog srpskog arhiepiskopa, koji je potom, mada prema već ranijoj zamisli, za sedište Arhiepiskopije odredio upravo manastir Žiču. Od tada, pa sve do kraja 13. veka, iz ovog hrama se upravljalo kompletnom crkvenom organizacijom u tadašnjoj srpskoj državi, podeljenoj na devet episkopija - od Rasa, preko Moravice i Toplice, do Dabra, Prizrena, Hvosna, Budimlja, Zete, i Zahumlja.
(Nastaviće se)