Savini temelji

OSNIVAČKA povelja Stefana Prvovenčanog, “kralja sve srpske zemlje, Dioklitije, Travunije, Dalmacije i Zahumlja”, i njegovog prvorođenog sina i naslednika Radoslava, ispisana na unutrašnjim zidovima u prolazu ispod kule pred hramom Svetoga spasa - najstariji je istorijski zapis o Žiči.
U povelji, ili, zapravo, dvema poveljama, stoji da je Spasova crkva i podignuta da bi bila sedište samostalne srpske arhiepiskopije, i da bi se u njoj krunisali srpski vladari, odnosno ustoličavali crkveni poglavari.
- U srednjovekovnoj Srbiji, zna se, upravljanje crkvom bio je jedan od najvažnijih i najodgovornijih poslova u državi, a položaj koji je zauzimao poglavar crkve dolazio je odmah posle kraljevskog - napominje istoričar Milan Kašanin (Monografija “Žiča”, izdanje NIP “Književne novine”, 1969. godina).
Zbog svega toga, kako Kašanin konstatuje - titula koju je nosio arhiepiskop srpski bila je slična tituli vladara: arhiepiskop svih srpskih i pomorskih zemalja.
Uz “prideve” arhiepiskopu, darivana je i arhiepiskopija, pa tako i kralj Stefan Prvovenčani obdaruje Žiču mnogobrojnim relikvijama - česticom Časnog krsta na kojem je bio razapet Isus Hrist, rizom i pojasem Bogorodičinim, desnom rukom svetog Jovana Krstitelja Preteče, moštima apostola i drugih svetitelja, freskama, ikonama, zlatnim i srebrnim sasudama, knjigama... što je sve i pobrojano u osnivačkoj povelji.
Od svih tih relikvija prikupljenih s velikom ljubavlju i trudom, a koje su najvećim delom sakupili Sava i njegov takođe zamonašeni otac Simeon, očuvani su, međutim, još samo jedan krst i ruka svetog Jovana.
NAJVEĆI deo žičke osnivačke povelje, ipak, sadrži podatke o “nepokretnim” darovima - zemljišnom imanju, vlastelinstvu koje ne samo da nije malo po površini, već se nalazi i diljem tadašnje srpske države, od Žiče pa do Skadarskog jezera i Zete. Prvovenčani kralj je arhiepiskopskoj Žiči darivao čak 57 sela i zaselaka sa više hiljada hektara zemlje i sa meštanima koji su je obrađivali ili se bavili zanatom.
Glavninu tog vlastelinstva činila su, ipak, plodna imanja neposredno uz Žiču, u porečju Ibra i Zapadne Morave, kao i župe Moravica, Lepenica, Levač, Rasina, Jelšanica, Jošanica, Pnuće, Zaton u Polimlju, Hvosno, Zeta, Gorska župa i, uz to, još osam planina sa 270 pastirskih porodica i pasištima. Vremenom, arhiepiskopija je dobila i imanja na Kosovu i u Drenici, pa čak i vojnu tvrđavu Maglič u klisuri Ibra, koja je bila “štit” arhiepiskopskog sedišta u Žiči.
Istovremeno, novom organizacijom crkve, ustanovljen je “razmeštaj” svih devet episkopija, izabrani su i episkopi, a potom je valjalo doneti i crkveno zakonodavstvo po kojem će (se) episkopi upravljati, za šta se Sava takođe pobrinuo prevodeći i priređujući Nomokanon - zbornik zakonopravila crkvenog vizantijskog prava.
Time što je, kako to kaže istoričar Milan Kašanin, već ranije sastavio Karejski, Hilandarski i Studenički tipik, i izborio se za samostalnost srpske arhiepiskopije i krune - Sava je položio i temelj celokupnog srpskog crkvenog života i crkvene uprave.

(Nastaviće se)