Obnova traje

Piše: Dušan STOJIĆ
- KOD nas se prilično diskutovalo o tačnom vremenu kada je Žiča prestala da bude arhijerejsko sedište, kada se sedište arhiepiskopa premestilo u Peć. Upućujući na svoj tekst u zajedničkoj knjizi o Pećkoj patrijaršiji, podsetiću samo na to da je metoh Svetih apostola, gde se čuvala riznica Arhiepiskopije i gde su sahranjivani arhiepiskopi, prihvatio posle 1292. starešine iz postradale Žiče - kaže istoričar Sima M. Ćirković u Zborniku o manastiru Žiči 1999. godine.
Privremeni boravak Arhiepiskopije i arhiepiskopa u Peći kasnije se, međutim, pretvorio u trajni, mada se i kontinuitet arhiepiskopske Žiče održavao, ali samo kao - pomoćne rezidencije.
Pošto se u to vreme i državno središte premeštalo ka jugu, u Prizren i kosovske dvorce, pa čak i u Skoplje, tako su i arhiepiskopi toga doba bili pod svojevrsnim pritiskom - da ostanu u Peći, ili da se vrate u sada već “perifernu Žiču i očuvaju vezu sa tradicijom i svojom jurisdikcionom bazom od koje su u Peći bili potpuno odvojeni”, kako to konstatuje Sima M. Ćirković.
Tadašnji arhiepiskopi opredelili su se za ono prvo - da ostanu uz vlastodršce, ali, na Žiču, koja je i u to doba i kasnije kroz vekove razarana i paljena, ipak, nisu nikada zaboravili.
- Popravku oštećenih zgrada Arhiepiskopije u Žiči započeli su arhiepiskopi Jevstatije (1292-1309) i Nikodim (1317-1324), a najobimnije radove preduzeo je tada arhiepiskop Danilo Drugi (1324-1337) - piše prof. dr Milka Čanak-Medić u naučnopopularnoj monografiji o manastiru Žiči.
SLEDE potom, i druge popravke Žiče od velikih razaranja i pustošenja, kao što je to bilo i krajem 14. veka (1392-1396), pa polovinom 16. veka (1562), potom u 19. veku (1885), da bi tokom 20. veka žički manastir bio nekoliko puta razaran i obnavljan.
Veliki restauratorski radovi u tek minulom veku započeti su ubrzo po završetku Prvog svetskog rata - 1925. godine i, maltene, nisu prekidani sve do početka Drugog svetskog rata.
U tom periodu, osim restauracije i obnove Spasove crkve koja je po zamisli Aleksandra Deroka, a u doba vladike Nikolaja (Velimirovića), dobila nešto drukčiji izgled, dograđeno je nekoliko novih zgrada, kao što je potpuno nova episkopska palata, više monaških kelija i konaka, crkva Svetoga Save, trpezarija sa zvonikom, paraklis svetog Jovana iznad ulazne kule, krstionica, pomoćne zgrade...
Ali, usledio je i novi, Drugi svetski rat i nova razaranja, tako da restauratorski i obnoviteljski radovi u Žiči, maltene, nisu prestajali čak ni dok je rušena, a kamoli po završetku rata kada su obnovljeni i Spasova crkva i porušeni episkopski konak (1965).
Najobimniji restauratorski radovi, pa i istraživanja, preduzeti su, ipak, posle još jednog velikog, ali - prirodnog razaranja. Jak zemljotres 1987. godine tada umalo nije sasvim srušio Žiču. Oštećenja su bila izuzetno velika i teška, posebno na crkvi Svetoga spasa.
Veliki projekat zaštite, rekonstrukcije i obnove Žiče, kojim je rukovodila prof. dr Milka Čanak-Medić, započet je ubrzo posle zemljotresa. Crkva Svetoga spasa je potpuno obnovljena i zaštićena, sa njom priprata i kula, dograđeni su i novi monaški konaci, a radovi na uređenju manastirkog kompleksa, praktično - još traju.
(Nastaviće se)