Srpska priča

RUŠENA, paljena, i pustošena iz veka u vek, u mnogobrojnim pohodima pljačkaših hordi i ratovima na ovim balkanskim prostorima, od one autentične Žiče odnosno Spasove crkve kao glavnog manastirskog zdanja - i zidova i fresaka, ostajalo je sve manje uprkos takođe mnogobrojnim obnovama, popravkama, pa i prepravkama.
Danas je malo toga ostalo baš autentičnog, vidljivog samo u naznakama i tragovima, ali dovoljno da se prepozna ta “žička arhitektura” koncipirana prema potrebama Pravoslavne crkve sjedinjujući obeležja Studenice kao Nemanjine zadužbine, i svetogorskih manastira Lavre i Vatopeda.
- Glavna manastirska crkva Svetoga spasa jednobrodna je građevina, kao i starije raške crkve, po ugledu na koje je i dobila glavni deo hrama podeljen na tri traveja (odeljenja) od kojih je istočni u sastavu oltarskog prostora, a nad srednjim je izgrađena kupola. Sadašnje krajnje zapadno odeljenje bilo je odvojeno zidom za pripratu sve do kraja 18. veka kada je zid uklonjen i priprata spojena sa naosom u jedinstveni prostor. Na zapadnoj strani kasnije je dozidana prostrana spoljna priprata sa kulom po sredini pročelja - zapisala je prof. dr Milka Čanak-Medić u knjizi “Manastir Žiča” koju je objavila 1999. godine zajedno sa prof. dr Branislavom Todićem.
IAKO građena po ugledu na starije Nemanjine zadužbine, Žiča je, ipak, osobena celina, znatno složenijeg graditeljskog programa po kojem je glavni žički hram kasnije postao i obrazac celokupnom raškom crkvenom graditeljstvu tokom 18. veka.
- Novine koje Spasova crkva donosi ogledaju se u rešenju oltarskog prostora, postojanju bočnih krakova transepta koji osnovi daju oblik slobodnog krsta, a na zapadnom kraju, uz svaki bok nekadašnje unutrašnje priprate izgrađen je po jedan paraklis - pojasnila je prof. dr Milka Čanak-Medić.
U velikom projektu zaštite i rekonstrukcije Žiče kojim je od zemljotresa 1987. godine rukovodila upravo prof. dr Milka Čanak-Medić, Spasovoj crkvi je, na osnovu mnogih prethodnih, ne samo arheoloških istraživanja, vraćen gotovo autentični izgled s početka 13. veka.
Dozidani su đakonikon i proskomidija, izgled kupola je, takođe, primeren prvobitnom, a niska oltarska pregrada, poput onih kakve su nekada i bile u srpskim crkvama, zamenila je dotadašnju baroknu, postavljenu u jednoj od obnova, tokom 19. veka, od koje se oltar više nije ni video.
U TIM radovima, koji praktično još traju, uređen je i ceo manastirski kompleks koji sada dobija definitivan i sasvim drukčiji izgled.
Ako je “građevinski deo” Žiče, uprkos svim razaranjima koliko-toliko očuvan ili rekonstruisan, od mnogobrojnih fresaka, tokom vekovnog stradanja, ostalo je veoma malo, uprkos takođe mnogobrojnim konzervatorskim radovima.
Od nekadašnjih 12 apostola oslikanih po zidovima crkve, očuvana je tek polovina. Fragmentarno su očuvane i jedine dve velike kompozicije od nekoliko desetina, koliko ih je bilo oslikano kada je crkva u 13. veku građena i dograđivana.
Žiča je imala i velike gubitke relikvija, ikona, crkvenih knjiga i dragocenih predmeta, tako da se više u Žiči ne nalazi ni najvrednije relikvije - ruka svetog Jovana Krstitelja i čestica Časnog krsta.
Ali, od Žiče je ostalo ono najvrednije - njen značaj i sveto ime na koje se, kao jedan od najsnažnijih stubova, oslanja celokupna srpska istorija.
(Nastaviće se)