Slava i - država

Piše: Dušan STOJIĆ
AKO je u srednjovekovnoj Srbiji upravljanje Crkvom bilo jedan od najvažnijih državnih poslova, i položaj poglavara Crkve bio je odmah iza kraljevskog. Štaviše, u vreme gubitka srpske državnosti, crkveni poglavari su u znatnoj meri preuzimali ulogu vladara.
Kao utemeljivač samostalne Srpske pravoslavne crkve i njen prvi duhovni poglavar - arhiepiskop, sa sedištem u manastiru Žiči, Sveti Sava je, međutim, i jedan od utemeljivača srpske države i državnosti, koju je zasnovao zajedno sa svojim starijim bratom Stefanom (kasnije svetim Simonom), kojem je pripao svetovni - kraljevski presto.
Gradeći Žiču braća su, zapravo, zajedno gradila i Srpsku crkvu i srpsku državu, podelivši svetovne i duhovne uloge možda još u začetku takve ideje čiji je tvorac, bez sumnje, bio Sveti Sava, tada “samo” arhimandrit pod jurisdikcijom ohridskog arhiepiskopa, a Stefan - ktitor koji će kasnije postati i “samodržavni srpski kralj”.
SAVINA uloga u izgradnji Žiče postala je izraženija tek po njegovom povratku iz Nikeje, gde je 1219. godine hirotonisan u arhiepiskopa. U dogovoru s bratom Stefanom, Sava tada preuzima poslove na dovršenju Spasove crkve, odnosno manastira Žiče kao svoje prve arhiepiskopije “koja beše izgrađena i velika, ali još ne beše i ispisana”.
U kubetu Bogorodičine crkve u Studenici, koja je sagrađena nekoliko godina ranije, stoji zapis u kome se vidi da se Sava trudio oko živopisanja Žiče, dok u Žiči takvog zapisa nema osim ako vremenom takođe nije uništen.
- Gubitak fresaka rađenih u Žiči za kralja Stefana Prvovenčanog i arhiepiskopa Savu dolazi u najteže gubitke srpske srednjovekovne umetnosti. Od njega je veći samo gubitak relikvija, ikona, predmeta od dragocenih metala i tkanina držanih u hramu i riznici arhiepiskopije. Do nas su došli jedino ruka svetog Jovana Krstitelja koja se čuva u katedrali svete Marije u Sijeni i jedan krst, danas u katedrali u Pienci - zapisao je istoričar Milan Kašanin u monografiji o Žiči iz 1969. godine.
Idejna osnova na kojoj je arhiepiskop Sava izgradio Spasovu crkvu - manastir Žiču, i time zasnovao nezavisnu Srpsku pravoslavnu arhiepiskopiju, opet, učvrstila se i održala zahvaljujući samo kralju Stefanu, koji joj je osgurao materijalna dobra, tako da je Žiča raspolagala najlepšim i najbogatijim vlastelinstvom svoga doba.
ALI, ni uloga Stefanova nije bila samo ktitorska, finansijska. Stefan je bio isto tako obrazovan i darovit čovek - kao i brat mu Sava - mudar državnik, dobar vojskovođa, pa i talentovani pisac iza kojeg je ostala i knjiga o životu svetog Simeona, to jest o ocu Stefanu Nemanji.
Tokom minulih osam vekova, Žiča je na arhiepiskopskom tronu videla mnoge značajne ljude svoga doba, ali je njena, pa i srpska najveća epoha i slava - Sveti Sava.
- Žiča je, međutim, bila samo etapa na putu Svetoga Save, ali etapa od vanrednog značaja. Do osnivanja Žiče, sve se u Savinom životu i radu činilo kao priprema, a od njenog osnivanja - sve se čini kao njena posledica i njen rezultat - zaključuje istoričar Milan Kašanin.
Zato su, danas, svi Nemanjići - i Stefan Nemanja kao potonji sveti Simeon, i Stefan Prvovenčani kao sveti Simon, i Rastko Nemanjić iliti Sveti Sava - jedna imenica: srpska istorija. A, to znači - srpska država, srpska crkva i - srpska slava.
(Kraj)