Udar iz četiri kolone

Piše: Nebojša Bogunović

Odmah posle zbora narodnih prvaka u Orašcu, februara 1804. godine, na kome je doneta istorijska odluka o dizanju ustanka protiv dahija, a za vođu izabran Karađorđe, ustanici su krenuli u borbu, mada zimsko doba nije omogućavalo veća ratna dejstva. Ali, polovinom iste godine, kada su se vremenske prilike poboljšale, Karađorđevi ustanici su počeli da opkoljavaju Beograd. Oslobađanje Beograda bilo je jedan od glavnih ciljeva ustanika s obzirom na to da bi osvajanje utvrđenog grada na obalama Save i Dunava predstavljalo ne samo krupan vojno-strateški potez, nego bi imalo i veliki moralni i politički značaj, kako za srpski narod, tako i za sticanje ugleda ustanika u međunarodnoj javnosti.
Beogradska tvrđava bila je u to vreme jedna od najvećih i najjačih vojnih utvrda na Balkanu, i ustanička vojska nije bila u stanju da u frontalnom udaru postigne neki veći vojni uspeh. Međutim, sistematsko opkoljavanje grada i utvrđenja donosilo je vidljive rezultate, jer je iscrpljivalo tursku posadu u njima i suočavalo je sa glađu.
Istovremeno sa ratnim dejstvima oko Beograda, Karađorđe je sa svojim jedinicama bio veoma aktivan na području cele Srbije, naročito na Drini, Moravi i Timoku. Polovinom 1806. godine, na Mišaru, a kasnije i na Deligradu, ostvario je briljantne pobede koje će ga afirmisati kao vojnog stratega visokog kvaliteta. Prema oceni istoričara Vladimira Stojančevića, “sem što su značile veliko ratno iskustvo u borbi sa elitnim jedinicama bosanske i rumelijske (Rumelija - tursko područje u Bugarskoj - prim. autora) turske vojske, Mišarska i Deligradska bitka su pronele slavu srpskog ustanka širom Evrope, delovale su mobilišući, na veliki priliv dobrovoljaca - bećara, čak i čitavih porodica, ne samo iz okolnih turskih pašaluka, nego i iz udaljenih krajeva.”
POSLE tih pobeda, koje su, kao što se vidi, imale kapitalan vojno-strateški i politički značaj, srpski vožd je mogao da usmeri vojne operacije prema glavnom gradu Srbije. Prema svedočenju savremenika i istraživanju istoričara, Karađorđe je lično isplanirao beogradsku vojnu operaciju. Na osnovu ovog plana, u napadu na Beograd trebalo je da učestvuje oko 25.000 ustanika, raspoređenih u nekoliko kolona, kao i četrdeset topova, kojima je komandovao iskusni vojni starešina iz austrijsko-turskog rata od 1788. do 1791. godine, kapetan Radič Petrović. Glavni pravci napada bili su usmereni prema utvrđenim gradskim kapijama. Treba imati u vidu da je Beograd u to vreme na celom potezu od Save do Dunava bio opasan dubokim šancem, iznad koga su sa unutrašnje strane bili visoki nasipi, pa se u varoš moglo ući samo kroz gradske kapije.
Zbog toga je Karađorđe isplanirao sledeći raspored jedinica: jedna ustanička kolona, jačine 3.000 boraca, pod komandom Miloja Petrovića Trnavca, trebalo je da napadne Sava-kapiju, koja se nalazila u blizini današnje Karađorđeve ulice (kod Velikih stepenica); druga kolona, takođe sa 3.000 boraca, pod komandom Sime Markovića, trebalo je da prodre kroz Varoš-kapiju, koja se nalazila na uglu današnjih ulica Pop-Lukine i Kosančićevog venca; treću kolonu, takođe sa 3.000 ustanika, predvodio je Vasa Čarapić, a njen je zadatak bio da osvoji Stambol-kapiju, koja se nalazila kod današnjeg Narodnog pozorišta; Stanoje Glavaš sa 2.000 boraca trebalo je da napadne Vidin-kapiju u današnjoj Dušanovoj ulici. Karađorđevo komandno mesto i logor bili su smešteni na Tašmajdanu.

NAPAD je otpočeo 13. decembra 1806. godine oko dva časa u zoru. Ovo vreme je određeno jer je tada bio veliki muslimanski praznik - Bajram i Karađorđe je računao na smanjenu budnost turske vojne posade.
Već u prvim časovima borbe, ratna sreća se okrenula na stranu ustanika: bimbaša (major) Konda, Uzun-Mirko Apostolović i još pet drugova na prevaru su prešli preko šanca i nasipa u blizini Sava-kapije i sa unutrašnje strane napali tursku stražu na kapiji. Da ne bi uzbunili ostale turske vojnike, najpre su dejstvovali hladnim oružjem, a kada je sukob dostigao vrhunac, planule su i puške. Međutim, Turci nisu blagovremeno reagovali, jer su mislili da se to “šenluči” za Bajram. Savladavši stražu, Konda je otvorio Sava-kapiju i pustio u varoš ustanike Sime Markovića, koji su posle toga lako savladali posadu na susednoj Varoš-kapiji. Kod Stambol-kapije, međutim, zametnuo se veliki okršaj.
Turci su pružili snažan otpor i ranili jednog od najvećih i najhrabrijih ustaničkih vođa Vasu Čarapića, koji je od zadobijenih rana umro u Karađorđevom logoru, gde je bio prenet. Zahvaljujući dobro isplaniranoj operaciji i ispoljenoj hrabrosti boraca, turski otpor u varoši savladan je u ranim prepodnevnim časovima 13. decembra.

(Nastaviće se)