Kapija dvaju svetova

Piše: dr Zorica Tomić
LJUBLJENJE kipova božanstva ili svetaca, kao i ljubljenje ikona ili nekih drugih relikvija, osim što je imalo za cilj pridobijanje njihove milosti i obezbeđivanje zaštite od moći koje reprezentuju, na sofisticiran način potvrđuje podelu na sveto i profano. Isto značenje ima i gest ljubljenja hleba, slavskog kolača ili sveće pre nego što se pripali, što još jednom potvrđuje bazičnu vezu između usana, dijalektike inkorporacije i ambivalencije u pogledu simboličkog čina dodirivanja usnama. Kako su usta "vrata" utrobe, simbolička "kapija" koja deli svet na "unutra" i "spolja", dodirivanje usnama, ili ljubljenje, može se razumeti kao čin kojim se ta razlika ističe, a granica između Ja i Sveta naglašava ili proverava. Kao gest kojim se pomenuti simbolički poredak potvrđuje i na jedan paradoksalan način neguje, poljubac temeljno učestvuje u stvaranju ličnog identiteta, koji je uslovljen našim izborom objekata, kao i tipovima odnosa u kojima razmenjujemo poljupce s drugim ljudima ili životinjama.
U srednjem veku, feudalno pravo nalagalo je vazalu da poljubi ruku svog gospodara, pa je odatle rukoljub i danas ostao gest izražavanja poštovanja.
U okviru zapadnoevropske kulture, tradicionalne uloge među polovima nalagale su ženama pasivan i podređen položaj, pa su, kao predmet ljubljenja, svaku inicijativu u tom smislu prepuštale muškarcima. Međutim, s druge strane, društvena podređenost žene obavezivala ju je na rukoljub, kojim je pokazivala uvažavanje prema mužu.
Poljubac se može koristiti kao znak podređenosti ili subordinacije, kada se ljubi prsten ili deo odeće kralja ili sveštenog lica. Ljubljenje ruke kralja koje je bilo deo etikecije na evropskim dvorovima, iako danas više nije obavezujuće protokolom, kada se primenjuje, što je retko, predstavlja izraz poštovanja mlađih ili podređenih prema starijima ili višim po rangu. Ovaj običaj je i danas prisutan u nekim tradicionalnim zajednicama, a na velikom platnu ovekovečen je, između ostalog, i u serijalu "Kum", gde predstavlja izraz društvenog pravila opštenja u strogo hijerarhizovanim zajednicama, na čijem je čelu dominantni i neprikosnoveni glavešina. Kao oblik pretnje, "poljubac smrti", kojim su mafijaši najavljivali egzekuciju neposlušnih ili izdajnika, samo je radikalizovana verzija oproštajnog poljupca.
Ljubljenje je simbolički veoma kompleksno. Najpre, ono ima svoju privatnu, intimnu, i svoju javnu, odnosno ritualnu ulogu. Istorijski gledano, apartno od erotskog ili partnerskog poljupca, kao gest kojim se izražavaju topla porodična ili roditeljska osećanja, a precizno funkcionalizovanim porodičnim ulogama roditelja, poljubac je u mnogim kulturama prevashodno bio privilegija i obaveza majki.
Ritualna funkcija poljupca ukazuje na njegovu društvenu instrumentalizaciju, najpre u fenomenu inicijacije, u kojem se osim simboličog uključivanja jedinke u zajednicu, potvrđuje njena strukturalna integrisanost. Najznačajniji rituali prelaza, kao što su krštenje, venčanje ili sahrana, predstavljaju potvrdu teze prema kojoj poljubac predstavlja simbolički akt prihvatanja, odobravanja ili potvrđivanja novog statusa jedinke.
(Nastaviće se)