Rodoslov bez rodonačelnika

MA kako čudno zvučalo, više od četiri decenije života kneza Lazara Hrebeljanovića obavijeno je tamom, a oko njegovog porekla plete se legenda. Njegov otac Pribac Hrebeljanović (ili Hrebljanović) imao je troje dece: dve kćeri i jednog sina. Lazar je rođen 1329. godine u Prilepcu pokraj poznatog rudarskog središta Novo Brdo. Tu se nalazila baština vlasteoske porodice Hrebeljanović. "Bits že otačastvo jego grad Prilepac, otac že jego Pribac", beleže srednjovekovni letopisi. Dragana, starija Lazareva sestra, bila je udata za čelnika Musu, koji je vladao Gornjim Ibrom i Zvečanom, a mlađa za hvostanskog vojvodu Altomana.
Rodonačelnik porodice Hrebeljanović nije poznat sastavljačima rodoslova kneza Lazara. Zanimljivo je, takođe, da Lazar nije dobio prezime po ocu Pribcu, što je bio ustaljen običaj u srednjovekovnoj Srbiji.

STAVILAC CARA DUŠANA

Lazar nije direktan potomak svetorodnih kraljeva srpskih, ali je rođenjem i vaspitanjem pripadao plemićkoj porodici, koja je uživala ugled na dvoru.
Pribac je službovao na dvoru cara Dušana, obavljao je poslove sluge ili peharnika. Autor "Pohvale o knezu Lazaru" piše da su car i njegov veliki sluga po izgledu i naravi slični, kao jedna duša u dva tela. Namera je pisca "Pohvale" da se moćni srpski vladar i njegov sluga tako bliskima prikažu, da bi se na taj način uspostavila veza među dvema vladarskim lozama. Služeći verno caru Dušanu, Pribac je napredovao u službi i omogućio sinu Lazaru da se domogne državne počasti.
Pribac Hrebeljanović je napredovao u službi, "knezu Lazaru bist roditelj veliki sluga carev Pribac", beleži "Pohvala kneza Lazara". Pripadao je delu do tada nepoznate vlastele, koju je srpski car uzdigao. Zbog svoga viteštva i čestitosti dobio je uglednu službu na dvoru.
Lazar Hrebeljanović postao je stavilac na dvoru cara Dušana. Sa ovim zvanjem javlja se u diplomatičkoj građi samo jednom, jula 1363. Pohvalni spis sastavljen u slavu kosovskog mučenika govori kako je car Dušan podario Lazaru stavilački čin i dao mu svoju srodnicu za ženu. Oko 1353. godine Lazar se oženio Milicom, kćerkom kneza Vratka, u narodnoj pesmi poznatog kao Jug Bogdan. Njegova žena je od "plemena ranije pomenutih careva", potomak Nemanjinog sina Vukana, zapisao je Lazarev srodnik, patrijarh Danilo III. Venčanje je, po narodnom kazivanju, blagosiljano u manastiru Jošanici. Srodnička nit između Nemanjića i Hrebeljanovića ustanovljena je ovim brakom. Lazar i Milica su u uzornom zajedništvu izrodili pet kćeri i tri sina.
Ilarion Ruvarac tvrdi da je Lazar od početka službe bio stavilac na carskom dvoru, možda zajedno sa Vojislavom Vojinovićem, kasnije moćnim zahumskim knezom. Ova titula odgovara vizantijskom dvorskom činu domestika, koji se starao za carsku trpezu.
Posle smrti cara Dušana, Lazar je nastavio službu kao stavilac kod njegovog naslednika, cara Uroša. Do početka sedme decenije DžIV veka o Lazaru Hrebeljanoviću nemamo pouzdanih vesti u istorijskim izvorima.
Dubrovčani su 1362. godine, pre zaključenja mira u Onogoštu, darivali Lazara trima svicima tkanine. On nije učestvovao u pregovorima, ali mu je kao carskom milosniku pao u deo određeni poklon.
Car Uroš je poveljom iz 1363. godine potvrdio razmenu poseda između zahumskog kneza Vojislava Vojinovića i čelnika Muse. Za Župu i grad Brvenik knez je dobio Župu i grad Zvečan. Kao potpisnik na povelji pojavljuje se stavilac Lazar, jemac izvršenja ugovora.
Vukašin Mrnjavčević se 1365. godine proglasio za kralja, a njegov brat Uglješa za despota. Vukašin je postao savladar cara Uroša. Nastupilo je vreme netrpeljivih i prekomerno moćnih oblasnih gospodara. Carski autoritet beše ugrožen, a državno jedinstvo dovedeno u pitanje.
U smutnom vremenu stavilac Lazar nije odbegao od cara Uroša. Branio je legitimitet carstva i oslabljenog vladara.
Samovoljna srpska vlastela je užurbano formirala samostalne feudalne oblasti, menjajući političku kartu carstva.
Lazar napušta dvor cara Uroša svakako posle 1365. godine. Ličnost koja se pominje u kotorskom privilegiju kao conte Lazaro je srpski knez Lazar. Sa tom titulom se prvi put javlja tek 1371. godine.
Titula "knez" u srednjovekovnoj Srbiji nije precizan i ustaljen pojam. U doba razvijenog feudalizma ta titula bila je niža od kefalije, vojvode i sevasta. Ovu titulu uzimaju oblasni gospodari u srpskim zemljama.

RASKOL MEĐU
SRBIMA

KRAJEM sedme decenije DžIV veka Hrebeljanović je prikupljao političku i vojnu snagu i potrebno iskustvo za organizovanje feudalne oblasti. Njegova moć je bila preslaba za osionog kralja Vukašina.
Političko i državno osamostaljivanje započeo je među neugodnim susedima. Centar okupljanja oblasti nije bila njegova baština u blizini Novog Brda. Taj rudarski grad je posedovao kralj Vukašin. Sa severa Lazara su ugrožavali Rastislavići, gospodari Kučeva i Braničeva, sa zapada ambiciozni župan Nikola Altomanović, sinovac zahumskog kneza Vojislava Vojinovića.
Mudri i strpljivi raški knez uspeo je da opstane u opasnom okruženju. Najveća opasnost pretila mu je od kralja Vukašina, koji je bio opsednut osvajačkom politikom. Mavro Orbin kazuje da su se 1369. godine car Uroš i župan Nikola sukobili sa kraljem Vukašinom na Kosovu polju. Knez Lazar je mudro izbegao sukob protiv Mrnjavčevića. Zahumski župan je do nogu potučen, a car Uroš sa delom vlastele zarobljen. Te nemirne 1369. sukob na Kosovu polju nagovestio je raspad države i neizvesnu budućnost srpskog naroda. Međunarodnom urušenju Srbije na Kosovu prethodio je međusrpski raskol i sukob, takođe na Kosovu i oko Kosova.
Kivan na kneza Lazara, zahumski župan je zametnuo kavgu. Knez je, međutim, suzbio 1370. godine i osvojio mu bogati grad Rudnik. Ratoborni i nepredvidivi Altomanović je prkosio ostalim oblasnim gospodarima, tražeći nove sukobe. Za razliku od njega, Lazar je onovremenicima ostao u lepom sećanju. Dubrovčani ga u dokumentima pominju kao vrlog čoveka i vladara i posle njegove pogibije. Pouzdani Mavro Orbin, takođe, hvali uzornog raškog kneza. Lazar se retko pojavljuje u istorijskim dokumentima. Njegova blagorodnost ga isključuje iz krvavih političkih i vojnih događanja na prostoru srpskog carstva. Prva sačuvana povelja kneza Lazara iz 1375/76. godine je dokaz da se knez duže vreme nalazio u senci ostalih srpskih gospodara.

OBRAČUN SA
ALTOMANOVIĆEM

Smrt cara Dušana i rasap Mrnjavčevića u boju na Marici trajno su oslabili srpsku državu. Prekinuta je restauracija carstva i onemogućeno sabiranje razdeljenih feudalnih celina. Turci su uništili najjaču feudalnu državu na Balkanu. Malo posle srpskog rasula, početkom decembra 1371. upokoji se car Uroš, potonji vladar loze Nemanjića. Obezglavljena Srbija ostala je bez dinastije i gospodara.
Oblasni gospodari jagmili su se za baštinu Nemanjića. O produženju svetorodne loze starala se jedino Srpska crkva, koja je tražila ličnost primernih vrlina, naličnika prvih Nemanjića. Načelstvo srpsko pripalo je Lazaru, koji se iza "velikih i blagočestivih kraljeva naziva gospodarem i vladaocem nad svim Srbima", svedoči patrijarh Danilo Treći. Ovaj izbor blagosloven je od arhijereja, sveštenstva i sabora srpskog.
Knez Lazar je dobio posle Maričke bitke na upravu Novo Brdo, Toplicu i Rudnik. Prestonicu premešta u grad Kruševac, na reci Rasini. Oblast između tri Morave postaje novo središte državnog, političkog i duhovnog života kod Srba.
Poraz Mrnjavčevića iskoristio je veliki župan Nikola Altomanović. Od Dubrovačke opštine primao je svetodmitarski dohodak koji se ranije isplaćivao srpskom caru. Knezu Lazaru preoteo je Prištinu, Novo Brdo i "mnoga druga mesta". Sukobio se i sa kraljem Ludvigom. Ugarski vladar je u dogovoru sa bosanskim banom Tvrtkom i srpskim knezom Lazarom odlučio da ukloni osionog župana. Uputio je u Srbiju hiljadu konjanika pod vođstvom Nikole Gorjanskog. U jesen 1373. godine opkoliše Altomanovića u gradu Užicu. I tako "pakosni Nikola" bi zarobljen sa svom svojom imovinom. Kao zarobljenik bio je predan na čuvanje Stefanu Musiću, kneževskom sestriću, koji ga je oslepeo. Nikolinu državu podeliše protivnici. Knezu Lazaru i srodnicima pripadoše severne oblasti, a ostatak izdeliše Tvrtko i Balšići.
U jesen 1377. godine bosanski ban Tvrtko se krunisao sugubim vencem, postao je kralj Srba i Bosne i pretendent na nemanjićko nasleđe. Okolne države su priznale kraljevinu. Knez Lazar se saglasio sa Tvrtkovim krunisanjem.
Pošto je proširio svoj feudalni posed i ojačao vlast, Lazar je postao najmoćniji srpski velikaš na prostoru nekadašnjeg Dušanovog carstva. Njegove zemlje obuhvatale su centralne delove Srbije. Bile su ekonomski jače od drugih. Posedovao je dva najbogatija rudarska središta srednjovekovne Srbije - Novo Brdo i Rudnik. Uspostavljanjem srodničkih veza ugled kneza Lazara se proširio izvan granica njegove države. Čestitog i hristoljubivog Lazara uvažavali su veoma monasi svetogorci


KAPITALNO DELO
FELjTON je napravljen prema knjizi "Sveti knez Lazar i kosovski zavet" koju su, sa blagoslovom srpskog patrijarha Pavla, zajednički objavili izdavačko informativna ustanova Mitropolije crnogorsko-primorske "Svetigora" i kompanija "Novosti". Knjiga predstavlja najpotpuniju monografiju o vladaru koji je, posle smrti cara Dušana, svojim državničkim radom i žrtvom na Kosovu polju, na najdramatičniji način obeležio srpsku istoriju.
U ovoj knjizi, iz koje će naš list objaviti šire izvode, sabrano je sve što je istorija rekla o knezu Lazaru, što su o njemu kazale legende, narodne pesme i priče, kao i naši veliki pesnici i pisci. Posebnu vrednost knjizi daju mnogobrojni likovni prilozi.
(Nastaviće se)