Samodržac svih Srba

KADA je hilandarski monah starac Isaija posetio kneza Lazara krajem 1374. godine, izneo mu je potrebu izmirenja sestrinskih crkava. Srpski patrijarh Sava IV je podržao monaha Isaiju i kneza Lazara u trudu oko izmirenja srpske crkve i Carigradske patrijaršije. Poslanstvo koje je otišlo u Carigrad činili su, pored Isaije, atoski monasi i svetogorski prot Teofan. Srpski emisari su posetili Svetu goru. U Carigradu su ih primili carevi Jovan i Manojlo i patrijarh Filotej. Skinuto je prokletstvo sa careva Dušana i Uroša, upokojenog patrijarha Joanikija i srpskog patrijarha Save i svih mrtvih i živih arhijereja.
Posle povratka, u crkvi Svetih arhangela kod Prizrena, služena je, povodom izmirenja, zajednička liturgija, kojoj su prisustvovali carigradski sveštenomonasi Matija i Mojsej. Patrijarh srpski Sava IV nije dočekao toliko željeni dan, upokojio se 29. aprila 1375. godine.
Izmirenje crkava značajnije je uzdiglo ugled bogoljubivog kneza. Načelstvo srpsko pripalo je Lazaru, naličniku prvih Nemanjića i nastavljaču bogougodne svetorodne loze.
Posle Maričke bitke, južnije srpske zemlje priznale su vlast sultana. Politički i vojnički dobro organizovana, država raškog kneza je ulivala nadu da se može odoleti i turskim napadima. Granice srpske države pomeraju se na sever. Ugarski vazal Radič Branković potisnut je 1379. Njegove oblasti Kučevo i Braničevo, knez Lazar je pripojio svojoj državi. Krajem osme decenije Lazar je značajno proširio svoju oblast prema severu i granicu pomerio na reke Savu i Dunav.

KNEZ KAO CAR


LAZAR Hrebeljanović se na poveljama potpisivao kao knez. Narodno predanje ga je zapamtilo kao cara srpskog, ali je istorijski najverodostojniji stih koji kaže, "naša kruno, slavni knez Lazare, ti car jesi al` se zoveš knezom". Poznati učenjaci Šafarik i Đura Daničić sledili su trag predanja. Đurađ Branković u svojim hronikama pominje Lazarevo venčanje za carstvo. U ruskom letopisnom svodu iz vremena ruskog cara Ivana Groznog, srpski knez se pojavljuje sa carskim zvanjem. Prepisivači ruskog svoda koristili su "Putopis đakona Ignjatija" i Žitije despota Stefana Lazarevića od Konstantina Filozofa.
Istorija Lazara Hrebeljanovića prepoznaje kao kneza, a narod kao mučenika i bogougodnog cara. Nepoznati autor "Žitija kneza Lazara" zapisuje da srpski vladar "iz prekomerne krotkosti i smernosti, osobina koje su odlikovale kosovskog velikomučenika, nije hteo da se uzvisi dostojanstvom višim od kneza". U pojedinim dokumentima i pohvalnim spisima, Lazar se pominje kao "veliki knez". Vladimir Mošin je utvrdio da ta titula podrazumeva vlast nad svim srpskim zemljama.
"Slovo o knezu Lazaru" patrijarha Danila Trećeg ima nesumnjivu istorijsku vrednost. Srpski vladar se u "Slovu" pojavljuje kao veliki knez. Pridev "veliki" je epitet vezan za određenu ličnost, a ne deo titule. U kancelarijskom priručniku Carigradske patrijaršije iz 1386. godine piše "preuzvišeni veliki kneže, u gospodu premili i vazljubljeni gospodine". Lazar se direktno ne pominje, ali se nesporno misli na njega. U povelji koju je izdao 1388. godine u intitulaciji piše: "veliki knez Lazar".
Istorijski izvori nastali posle Kosovskog boja pominju titulu veliki knez. Stefan Lazarević je poklonio manastiru Hilandaru nekoliko sela i crkvu u Ibru "u pomen večni i duševnu polzu sebi i roditeljima mojim, svetopočivšem velikom knezu Lazaru".

POD BLAGOSLOVOM CRKVE

TITULA samodržac je preuzeta iz Vizantije, ali je u Srbiji dobila šire značenje. Podrazumevala je svetovnu vlast sa crkvenim blagoslovom. Knez Lazar je zbog duhovnog i političkog pregnuća zaslužio blagoslov i prvenstvo u vladarstvu. U intitulacijama u poveljama pojavljuje se kao "samodržac" ili "samodržavni gospodin". Pop Marko zapisuje "u dane blagovernoga i hristoljubivog kneza Lazara, samodržac sve srpske zemlje". Ktitorski natpis u Novoj Pavlici, zadužbini braće Musića, potvrđuje ovu titulu, "samodržac sve srpske zemlje".
Patrijarh Spiridon i Crkva su u knezu Lazaru prepoznali naslednika svetorodne loze Nemanjića. Crkva je blagoslovila kneza, ali nema podataka o njegovom krunisanju za samodržca svih Srba. U podeljenoj i zavađenoj Srbiji ustanova sabora se nije poštovala kao u vreme nemanjićkih vladara. Sabor u Peći 1375. godine, kada je ustoličen patrijarh Jefrem, održan je u krnjem sastavu. To ukazuje da je institucija državnog sabora izgubila na značaju.
Poštovanje koje mu je ukazivala Srpska crkva uvažavali su i oblasni gospodari. Kralj Srba i Bosne Tvrtko Kotromanić imao je ambicije kao i knez Lazar, ali ne i podršku Crkve. Vladar Raške je svojim pregnućem i političkim ponašanjem nalikovao prvim Nemanjićima, kao što je i Srpska patrijaršija u njegovo vreme podsećala na Srpsku autokefalnu arhiepiskopiju s početka 13. veka. Samodržac svih Srba je zadužio Crkvu velikim i značajnim poklonima. Svetogorske manastire bogato je darivao. Kao graditelj, mogao se meriti sa Nemanjićima a neke od njih je i prevazišao.

SRBIJA ZEMLjA NADE

"LjUBEZNI gospodin Lazar Hrebeljanović" je preko srodničkih veza stvorio "porodični savez" koji je trebalo da preraste u veliku državu. Rano se orodio sa poznatim velikašima, Vukom Brankovićem, gospodarem Kosova, bugarskim carevićem Jovanom Aleksandrom, Nikolom Gorjanskim, mačvanskim banom, i uticajnim zetskim gospodarom, Đurađom Stracimirovićem Balšićem. Ali turska opasnost sa istoka onemogućila je njegove namere.
Država samodržca svih Srba, dostigla je zavidnu veličinu uoči boja na Kosovu. Prostirala se od izvorišta Južne Morave do Dunava, Save i Drine sa prestonim gradom Kruševcem. Lazaru su pripadali Niš, Užice i bogata rudarska središta, Novo Brdo i Rudnik. Državi je priključio Mačvu, Kučevo i Braničevo, krajeve koje Nemanjići ranije nisu uspeli da zadrže. Oblast Kučeva i Braničeva nije bila sporna, jer knez Lazar nije raskidao vazalne odnose prema ugarskom kralju Ludvigu Prvom.
Posle smrti Ludviga Prvog, zajedno sa kraljem Tvrtkom knez Lazar istupio je protiv Žigmunda Luksemburškog, pretendenta na ugarski presto. Koristeći krizu u Ugarskoj, napadao je Beograd i Golubac. Izmirio se sa novim kraljem Žigmundom, prihvatajući vazalne obaveze. Povelja iz 1406. godine to potvrđuje.
Knez Lazar, "ljubezni gospodin", održavao je srdačne odnose sa lokalnom feudalnom vlastelom. Poštovali su ga čelnik Musa, gospodar oko Kopaonika, Crep Vukoslavić, upravnik kraja oko Paraćina i Lešja, kefalija Gojislav, namesnik Novog Brda. Kneževi poslušnici bili su čelnik Miho, župan Petar, logotet Nenad, logotet Novak i vlastelin, Vitomir koji se istakao u borbi protiv Turaka. Neposlušnu vlastelu Nikolu Zoića i Novaka Belocrkvića bez muke je pokorio.
Pred odlučujući okršaj sa Turcima, Moravska Srbija je bila zemlja spasenja i nade, svedoče Konstantin Filozof i monahinja Jefimija. Pridošli duhovnici i izbeglice uneli su duhovnu živost na prostor Lazareve države. Zahvaljujući njima oživljavaju stara i podižu se nova verska sedišta.

LjUBAV PREMA CRKVI

LjUBAV svetog kneza Lazara prema božanskoj crkvi Hristovoj ogledala se i u ljubavi i usrđu koje imađaše prema svetim hramovima i manastirima. On postade ktitor i dobrotvor mnogih crkava i manastira, i to ne samo u svojoj državi nego i daleko van njenih granica. Kao prvo slavno delo koje učini, posle izmirenja crkava, beše podizanje divne crkve svetog Stefana u slavnom gradu Kruševcu, poznate i do danas pod imenom Lazarica.
Zatim, kao što piše za njega patrijarh Danilo III, "ovaj hristoljubivi vladar gore i humove svoje države ispuni obiteljima monaških žilišta", gde se nastaniše i življahu monasi "koji sebe Bogu orodiše usamljenošću i svakim molitvenim tihovanjem". Ovo je bilo posle 1371. godine, kada su, bežeći ispred Turaka, mnogi monasi iz osvojenih krajeva Balkanskog poluostrva i Svete gore došli u slobodnu Lazarevu državu, i ovaj monaholjubivi vladar dao im je da se nastane u njegovim moravskim krajevima osobito oko Kruševca i Stalaća (gde još i danas ima mnogih crkava, crkvišta i manastirišta iz toga doba).

KAPITALNO DELO

FELjTON je napravljen prema knjizi "Sveti knez Lazar i kosovski zavet" koju su, sa blagoslovom srpskog patrijarha Pavla, zajednički objavili izdavačko-informativna ustanova Mitropolije crnogorsko-primorske "Svetigora" i kompanija "Novosti". Knjiga predstavlja najpotpuniju monografiju o vladaru koji je, posle smrti cara Dušana, svojim državničkim radom i žrtvom na Kosovu polju, na najdramatičniji način obeležio srpsku istoriju.
U ovoj knjizi, iz koje će naš list objaviti šire izvode, sabrano je sve što je istorija rekla o knezu Lazaru, što su o njemu kazale legende, narodne pesme i priče, kao i naši veliki pesnici i pisci. Posebnu vrednost knjizi daju mnogobrojni likovni prilozi.

(Nastavlja se)