Pet princeza na četiri strane

VUK Lazarević rodio se najverovatnije 1379. godine, kao drugi sin kneza Lazara i kneginje Milice. Desetak godina kasnije sa majkom i bratom Stefanom preživljava sudbinu postkosovske krvave Srbije. Oženio se kćerkom Nikole Zoića, gospodara Ostrovice, protivnika porodice Lazarević. Pratio je brata Stefana u bici kod Angore 1402. godine, protiv nepobedivog tatarskog kana Tamerlana. Posle bitke sa Brankovićima, kod Gračanice novembra 1402. godine, napušta Srbiju. Prekoren od brata Stefana zbog neaktivnosti u boju, odlazi na poklonjenje sultanu Sulejmanu. Uz sultanovu podršku napada Srbiju 1409. godine. Braća se zatim mire i despot Stefan poklanja Vuku polovinu države.

Sledeće godine Vuk se umešao u borbe oko turskog prestola. Na Vidovdan 1410. godine pripomaže pobedu sultana Sulejmana nad bratom Musom. Jula 1410. godine, kod Filipolja, Musa je zarobio Vuka i potom ga pogubio.

Dobrivoje Lazarević je treći sin kneza Lazara i kneginje Milice. Rodio se najverovatnije 1381. godine. Upokojio se ubrzo po rođenju, ne doživevši tragične događaje.

Princeza Mara je prvorođena kćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Udala se za velmožu Vuka Brankovića, sina carskog sevastokratora Branka Mladenovića. Sa gospodarom Kosova Vukom Brankovićem izrodila je tri sina Đurađa, Grgura i Lazara. Marinom udajom orođene su nemanjićke i lazarevićke svetorodne loze sa plemićkom porodicom Brankovića, koja je time stekla pravo na srpski presto. Vuk Branković se upokojio početkom oktobra 1389. godine, po svoj prilici u Svetoj gori. Njegova udovica je izgubila veći deo prostrane teritorije Kosova. Zadržala je samo severni deo, od Trepče i Mitrovice do Vučitrna.

Princeza Dragana je druga kćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Između 1386-1388. godine udala se za Jovana Aleksandra, sina bugarskog cara Šišmana. U julu 1393. godine Turci su osvojili Trnovo. Srušeno je južno bugarsko carstvo. Princeza Dragana je sa ostalom carskom porodicom pala u ropstvo. Uz posredovanje sestre Olivere, turski sultan Bajazit ih oslobađa i poklanja im oblast oko Crnog mora. Posle angorske bitke novi vladar Sulejman je Jovanu Aleksandru i princezi Dragani poklonio na upravu Smirnu i preveo ih u islamsku veru.
Princeza Teodora je treća kći kneza Lazara i kneginje Milice. Vladarski dvor u Kruševcu napustila je između 1386-1388. godine udajom za mačvanskog bana i ugarskog palatina Nikolu Gorjanskog Mlađeg. Živela je bez poroda, kratko i nesrećno.

Princeza Jelena je četvrta kćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Oko 1386. godine udala se za zetskog i primorskog gospodara Đurađa Stracimirovića Balšića. Posle smrti muža, aprila 1403, zajedno sa sinom Balšom III upravlja državom. Gospođa Lena kako su je zvali, posedovala je izuzetnu duhovnu obdarenost i političku čvrstinu. Po mnogo čemu bila je slična svome bratu despotu Stefanu. Sinu Balši je učvrstila misao da je Zeta neraskidivi deo srpskog carstva, da se može osloniti jedino na ujaka Stefana Lazarevića. Decembra 1411, udala se za Sandalja Hranića, gospodara Bosne. Posle njegovog upokojenja 1435. godine vraća se u Zetu i obnavlja crkve koje su stradale u oružanim sukobima.

Na ostrvcetu Gorici, na Skadarskom jezeru, uzdiže zapuštenu crkvu svetog Đorđa. Pored nje gradi 1440. godine crkvu svete Bogorodice. Nikanor jerusalimski, duhovnik Jelene Balšić sastavlja čuveni “Gorički zbornik”, u koji unosi Jelenina pisma i “Povest o jerusalimskim crkvama”. Pred kraj života posvećuje se duhovnom životu, po ugledu na mati Jefimiju. Upokojila se krajem 1144. ili početkom 1443. godine.

Princeza Olivera je najmlađa kći kneza Lazara i kneginje Milice. U leto 1390. godine srpska vladarka kneginja Milica ušla je silom istorijskih prilika, u vazalni odnos prema Turskoj. Radi opstanka crkve i naroda predala je Oliveru Bajazitu u harem. Po završetku Angorske bitke, sin moćnog tatarskog kana opljačkao je turski prestoni grad Brus i zarobio Oliveru. Velikom mudrošću, Stefan Lazarević oslobodio je svoju sestru i vratio je u Srbiju.
Gospođa - Despina, kako su zvali Oliveru, odlazi zatim u Zetu 1423. godine, a možda i ranije, kod svoje sestre Jelene Balšić. Posećuje Dubrovnik i gradove u Zeti, utvrđujući pravoslavnu veru.
Draginja ili Dragana, starija sestra kneza Lazara udala se za čelnika Musu, koji je gospodario Gornjim Ibrom i Zvečanom. Rodila je dva sina, znamenitu braću Musiće, služitelje i podvižnike velikog kneza Lazara. Posle smrti svoga muža priklonila se monaškom životu i manastirskom tihovanju. Primila je monaško ime Teodosija.
Mlađa Lazareva sestra bila je udata za vojvodu hvostanskog Altomana. Rodila je sina Ivaniša. On je u epskim narodnim pesmama opevan kao Kosančić Ivan, pobratim kosovskog junaka Miloša Obilića. Ivaniš je posle upokojenja sahranjen u manastiru Visoki Dečani.

NjEGOŠ KAO TRAGIČNI JUNAK(...) MOŽDA niko nije pokazao da bolje shvata Njegoševe namere i moralno poreklo svih njegovih nastojanja kao Alipaša Stočević, umni i nesrećni vezir na Hercegovini, kad je rekao o vladici ovu prostu i duboku istinu: “A Boga mi moga i dina, to je onaj pravi srpski ban od Kosova. (...)
“Gorski vijenac”, kao i “Šćepan Mali” isključivo su i postavljeni u službu kosovske misli. Pa i sama “Luča mikrokozma”, iako sva od metafizičkih preokupacija, nije bez veze sa njome preko podsvesnih aluzija i analogija. Sa svojom borbom, i to ratničkom borbom, između zla i nepravdi, sa neugaslom misli o ranijem svetlom carstvu i najposle sa nadom i verom u izbavljenje, dolazi nam ponekad, dok je čitamo, kao prototip kosovske sudbine Njegoševe. Uistini Njegoš i za tragediju Adamovu i za polom srpskog naroda na Kosovu upotrebljava jednu istu reč “padenije carstva”.
U Njegoševom književnom delu, fatalni znak kosovske sudbine svuda je prisutan, i onda kad pesnik ne govori o njemu, jer njime je uslovljeno celo poetsko delo Njegoševo. U Njegoševoj poeziji sve je hijeratički kruto i pravo, uprošćeno i sažeto do nejasnosti, vezano grčevito u jedan uzao; sve ugašeno, bez drugog sjaja osim unutrašnjeg. Jer ovde je preko svega prešao dah kosovske misli koji je bez milosrđa sažegao sve ono što ne “služi česti, ni imenu”, a okamenio sve ono što im služi da bi večito stajalo tako i služilo im.
To je poezija visinskog vazduha i velikih, slobodnih perspektiva, sa onoliko ukrasa samo koliko je moglo da bude doneseno u jedan zbeg. Sve što nije moglo stati u barku spasa posle kosovskog potopa, sve je odbačeno. Otud u tom delu nedostaju čitavi kompleksi osećanja. Ali otud je i sve ono što je u njemu razvijeno do jednog intenziteta i raspaljeno do jednog žara kakvih je malo u svetskoj književnosti. Kao umetnik Njegoš je najveći u tim hijeratičkim scenama i invokacijama, kad je najbliži kolektivnom udesu...
Ivo Andrić

KOSOVO, GRDNO SUDILIŠTE

Bog se dragi na Srbe razljuti
za njihova smrtna sagrešenja.
Naši cari zakon pogaziše,
počeše se krvnički goniti,
jedan drugom vadit oči žive;
zabaciše vladu i državu,
za pravilo ludost izabraše.
Nevjerne im sluge postadoše
i carskom se krvlju okupaše.
Velikaši, proklete im duše,
na komate razdrobiše carstvo,
srpske sile grdno satriješe;
velikaši, trag im se utro,
raspre sjeme posijaše grko
te s njim pleme srpsko otrovaše;
velikaši, grdne kukavice,
postadoše roda izdajice.
O prokleta kosovska večero,
kud ta sreća da grdne glavare
sve potrova i trag im utrije;
sam da Miloš osta na srijedi
sa njegova oba pobratima.

Pade Miloš, čudo vitezovah,
žetvom na tron biča svijetskoga.
Grdo leži veliki vojvoda
pod ključevma krvi blagorodne,
ka malopred što gordo iđaše,
strašnom mišlju prsah nadutijeh,
kroz divjačne tmuše azijatske,
gutajuć ih vatrenim očima;
ka malopred što gordo iđaše
k svetom grobu besmrtnog života,
prezirući ljudsko ništavilo
i pletenje bezumne skupštine.

Bog se dragi na Srbe razljuti:
sedmoglava izide aždaja
i satrije srpsko svekoliko,
klevetnike grdne i klevetu.
Na razvale carstva junačkoga
zasja sveta Miloševa pravda,
okruni se slava vjekovječno
Miloševa oba pobratima
i lijepe kite Jugovićah.

Srpskoj kapi svud ime pogibe,
postadoše lafi ratarima,
isturči se plahi i lakomi -
mlijeko ih srpsko razgubalo!
Što uteče ispod sablje turske,
što na vjeru pravu ne pohuli,
što se ne hće u lance vezati,
to se zbježe u ove planine
da ginemo i krv prolivamo,
da junački amanet čuvamo,
divno ime i svetu slobodu.

O prokleta zemljo, propala se!
Ime ti je srašno i opako.
Ili imam mladoga viteza,
ugrabiš ga u prvoj mladosti
ili imah čojka za čovjestvo,
svakoga mi uze priđe roka;
ili imah kitnoga vijenca
koji kruni čelo nevjestama,
požnješ mi ga u cvjetu mladosti.
U krv si se meni pretvorila!
Istina je, ovo nije drugo
do gomile kosti i mramorah
na kojima mladež samovoljna
pokazuje toržestvo užasa.
O, Kosovo grdno sudilište
nasred tebe Sodom zapušio.

Veseli se prahu Nemanjića
Nemanjića i Grebljanovića,
jer će vaše krune zasijati
kako jarko sunce na istoku,
znamena se vaša razvijati
kad velike vaše razvaline
poteći će krvave rijeke
od nečiste krvi agarjanske,
oprat Srblju ljagu sa obraza.
Otvor te se viteške grobnice,
ama slavo, samo pribježište
po Kosovu srpskijeh junaka,
evo zore na vaše bregove,
da nam opštu obasja svetinju
i amanet naše narodnosti.
Sad propojte, Visoki Dečani
i lijepa lavro Studenice,
sveti spomen iz vječne čitule
za slobodu padšim junacima.
Združite se, gromi i potresi,
Zemlji srpskoj drugo lice dajte.
E, nečistom nogom okaljata.
     Petar Petrović Njegoš
(K r a j)