Carski sjaj Medijane

Piše: Savo Popović

U POTRAZI za izgubljenim vremenom srpski arheolozi su među mnogobrojnim lokalitetima bitnim za evropsku i svetsku civilizaciju otkrili i dva rimska carska grada i dve carske palate na tlu današnje Srbije. Tražeći materijalizovano vreme u vidu ostataka arhitekture, oruđa i oružja, kultnih i magijskih predmeta, srpski arheolozi su "uhvatili" vreme u kome je na ovim prostorima, rođeno nekoliko rimskih imperatora - među njima i dva cara koji su imali najveći uticaj na vekove koji će posle njih doći: car Konstantin Veliki (306-337) i car Justinijan (527-565). Ali, mnogo je veći broj rimskih vladara koji su idući u ratne pohode boravili na tlu Srbije, gradili, umirali...
Silom prilika Dioklecijan je nekoliko puta dolazio u Sirmijum, današnju Sremsku Mitrovicu, Hadrijan, Trajan, čiji je arhitekta Apolodor gradio most preko Dunava kod Đerdapa. Išlo se u carske lovove, ali na ovoj teritoriji, sudeći po arheološkim nalazima, bar dva cara i njihove majke, za koje su bili veoma vezani, uzdignuti su u božanstva.
POSLE Marka Aurelija, Sirmijum se kao carska prestonica prvi put pominje za vreme Maksimina Tračanina, koji je ratujući protiv Sarita u gradu proveo najveći deo vremena. U poslednjim decenijama trećeg veka za Sirmijum su sudbinski vezani carevi Aurelijan, Prob i Klaudije Gotski.
Kao i u Sirmijumu i u Naisusu je, posle rimskog perioda, život nastavio da teče do današnjih dana. Niš se razvijao iznad antičkog grada, tako da su prilikom različitih kopanja obelodanjene mnoge građevine, komunalni objekti, grobnice - koji daju upečatljivu sliku o prostranstvu i organizaciji antičkog grada.
Sasvim suprotno Sirmijumu i Naisusu u Galerijevoj palati, posle ranovizantijskog perioda - koji joj je koliko-toliko produžio "rok trajanja" - život je zamro. Stoga je ovaj carski lokalitet, pre dve nedelje uvršćen u Uneskovu listu Svetske kulturne baštine, jedinstvena arheološka meka, jer je nisu "pojeli" mlađi arhitektonski slojevi, nadgradnja i urbana prekrajanja kao što se to dogodilo dobrim delom sa Dioklecijanovom carskom palatom u današnjem Splitu.
Poslednje veliko otkriće srpske arheologije vezano za rimske carske tragove na ovom tlu - bio je, oktobra 1996. carski mauzolej iz trećeg ili četvrtog veka u Šarkamenu u blizini Negotina. Pronađen je set zlatnog nakita od 38 reprezentativnih komada, koji je pripadao majci Maksimina Daje, jednog od četvorice rimskih careva iz perioda tetrarhije.
JOŠ uvek nije naučno pouzdano dokazano da je Caričin grad, kod Lebana zaista i Justinijana prima, kako mnogi arheolozi pretpostavljaju. Justinijan je rođen na ovom tlu, ali tek naredna istraživanja treba da pokažu da li je to grad koji je Justinijan prvi gradio za sebe i caricu Teodoru. Izvesno je da je luksuzni letnjikovac pored Naisusa - Medijana, pružao gostoprimstvo mnogim rimskim imperatorima ali još uvek nije pouzdano dokazano i da je Medijana zaista bila letnjikovac cara Konstantina.
O istorijskom i kulturološkom značaju terena koji zauzima današnja Srbija svedoči i monumetalna izložba otvorena početkom jula u obnovljenom Nacionalnom arheološkom muzeju u Adriji na ušću reke Po u Jadran "Balkan - antički život između Dunava i Jadrana". Ovu dragocenu arheološku izložbu, koju Italijani doživljavaju, po sopstvenom iskazu, ne samo kao prvorazredni kulturni poduhvat, već i kao prvorazrednu turističku ponudu, čini bezmalo 300 predmeta iz bogatih kolekcija Narodnog muzeja u Beogradu.

PIJEMONT BALKANA
"NAŠI tereni su organski povezani. Srbija je Pijemont Balkana u teritorijalnom i kulturnom smislu. To je najplodonosnije tle za ljudsko stvaralaštvo, i bez saznanja o tome šta se dešavalo na ovom prostoru - nema ni balkanske arheologije, a ni one jugoistočne Evrope. Ako su mudri svi će se vrlo brzo okrenuti Srbiji."

Dragoslav Srejović u intervjuu "Borbi", 21. avgusta 1992.