Ognjem i mačem

Sve do pred kraj trećeg veka graditeljska delatnost u rimskim gradovima na teritoriji današnje Srbije bila je u okvirima standardne provincijske arhitekture. Narednih decenija situacija se iz korena menja: duž limesa tetrarsi suvladari podižu "gradove za budućnost". Sirmijum dobija u južnom delu carsku palatu sa hipodromom koja po strukturi nalikuje Galerijevoj palati u Solunu. Grad - kako pominje Amijan Marcelin - dobija forum, pozorište, većnicu i nove bedeme. To su prve decenije četvrtog veka i ujedno najbolje arheološki dokumentovan građevinski horizont.
Sirmijum je ušao u istoriju mačem, početkom prvog veka - onda kad su Rimljani osvojili Panoniju, a izašao je iz nje ognjem - kad je pao u avarske ruke. Posle Marka Aurelija, koji je umro u Sirmijumu, ovaj grad se kao carska rezidencija prvi put pominje za vreme Maksimina Tračanina. U poslednjim decenijama trećeg veka sudbinski su vezani za Sirmijum carevi Aurelijan, Prob i Klaudije Gotski. Licinija polovinom druge decenije četvrtog veka porobio je Konstantin Veliki i proteruje ga. Prvi hrišćanski car, ili bar prvi car naklonjen hrišćanima, provodi u Sirmijumu pet godina (316-321).
POSETILAC neće ostatke rimskog carskog grada sagledati "kao na dlanu" kako će to moći ako poseti palatu u Gamzigradu, već će za carskim vremenima tragati po arheološkim iskopinama otvorenim unutar današnjeg gradskog tkiva. Tako će moći da vidi i ostatke mozaika iz carske rezidencije nađene pre dve godine i potpuno otkrivene prošle, delove hipodroma, zidina. Ti delovi ostavljeni pod vedrim nebom svedoče današnjem posetiocu o racionalnom duhu i veštini rimskih graditelja.
Naravno, najznačajniji građevinski kompleks Sirmijuma je kompleks rezidencijalne palate čiji sastavni deo je i hipodrom koji je bio u funkciji carskog ceremonijala. Pretpostavlja se da kompleksu carske palate pripadaju žitnica i terme. Palata je, kako to često biva u arheologiji, otkrivena slučajno početkom šeste decenije prošlog veka, a hipodrom krajem sedme i početkom osme decenije 20. veka. Urbano tkivo Sremske Mitrovice omogućava tek fragmentarno otkrivanje ovog monumentalnog spomenika koji je po sondažnom ispitivanju i analogijama bio dug 430 metara! Iako je zlato ono što animira najšire slojeve niz "prozaičnih" detalja može mnogo više da "kaže" o kulturnim i tehnološkim dometima neke civilizacije. Tako nije suvišan podatak koji su otkrili arheolozi da je trkališna staza bila pokrivena 30 centimetara debelom smesom rečnog šljunka i peska ispod čega je bila mreža kanala za drenažu - što, recimo, nema ni današnji beogradski hipodrom. Da bi hipodrom danas bio saglediv morali bi se srušiti delovi četiri gradska kvarta i jedno čitavo raskršće. Skulptura je bila sastavni deo palata i reprezentativnih zdanja, ali je ona gotovo u potpunosti uništena u naletima varvara. Ali, sačuvana su četiri žrtvenika Jupiterovog hrama. Situacija sa mozaicima je mnogo bolja.
Sirmijum je imao kovnicu novca, luku na Savi i dva mosta. Na donjem je pogubljen prvi episkop Irinej, u četvrtom veku, dok je drugi srušio Licinije bežeći iz grada sa trezorom - pred Konstantinom Velikim.
Još nije utvrđen pouzdan datum osnivanja kovnice novca. Ali, sačuvan je zlatni solid Konstantina na kome je upisana skraćenica SIR (mijum). Car je u njoj kovao novac za sebe, svoju ženu Faustu i svoju majku Helenu i sinove.
(Nastaviće se)