Dragulj imperije

Piše: Savo Popović
ANTIČKI Naisus je ležao na raskrsnici transbalkanskih puteva koji su, kroz ovaj grad, vodili - na istok ka Sirmijumu, a na jug prema Solunu. Ova važna raskrsnica na čuvenom "vija militaris" je postojala već u drugoj polovini trećeg veka. Međutim, kod antičkih pisaca se češće pominje tek posle pobede cara Klaudija Drugog nad Gotima koja se desila (269. godine) u neposrednoj blizini. Niš je bio i utočište Licinijevo posle bega iz Sirmijuma (316. godine). Ali, svakako je najznačajnije da je to rodni grad Konstantina Velikog koji je tu i odrastao, bio vaspitavan i kasnije ga veličanstveno ukrasio. Tu je izdato više carskih edikata Konstantinovih sinova - naslednika: Konstancija i Konstansa.
Ostaci antičkog Naisusa koji se danas mogu videti u Nišu, izvesno, ne deluju carski. Otkriveni su "objekat pod svodovima", ostaci trobrodne građevine, deo ulice popločane kamenim pločama, ostaci gradskih bedema (kod autobuske stanice), ostaci vile sa podnim mozaicima.
Mnogo atraktivnije o rimskom periodu mogla bi da svedoči Medijana - predgrađe, na oko pet kilometara od Naisusa sa raskošnim vilama. Da li je tu zaista bila i "vikendica" Konstantina Velikog može samo da se pretpostavlja, ali raskoš otkrivenih objekata, terme, mozaici ukazuju na to da je to bilo omiljeno odmaralište najviših slojeva gde su, izvesno, uživajući u luksuzu boravili mnogi rimski imperatori polazeći ili se vraćajući sa vojnih pohoda. Tu su se, kako beleže istorijski izvori, kraće zadržali i carevi Valentijan i Valens. Na prostoru vile sa peristilom, u severo-zapadnom delu Medijane, otkrivene su i freske iz četvrtog veka: značajan nalaz - jer do sada u Srbiji nisu otkrivene freske u stambenoj arhitekturi.
Portret cara Konstantina Velikog (280-337) pronađen na ovom lokalitetu nije samo još jedan od dokaza njegove veze sa rodnim krajem, već se ubraja u najbolje danas poznate Konstantinove portrete. Upravo zato on je iz Srbije, kao malo koja umetnina, "putovao" na najznačajnije svetske izložbe koje su se ticale kraja trećeg i početka četvrtog veka. Ipak, od svega toga posetilaca na Medijani malo ima. Obrastao u korovu, ovaj lokalitet nema staze za turiste, najznačajniji nalazi su ponovo zatrpani - jer zemlja najbolje čuva arheološke ostatke. Nema prilaznog puta, parkinga, mokrog čvora... mada su Rimljani još krajem trećeg veka razveli vodu kroz Medijanu, do svojih fontana, bazena, kuhinja. Zgrada predviđena za izložbeni prostor je skučena, slabo obezbeđena - neadekvatna današnjim standardima prezentacije arheološkog blaga.
Ovaj lokalitet od 40 hektara mogao bi i trebalo još godinama da se istražuje i da bude turistička Meka. Prema pretpostavkama, na Medijani je bilo pedesetak luksuznih vila. Do sada su otkrivene samo tri, od kojih je svega jedna istražena dok su dve uništene izgradnjom puta Niš - Pirot. Unutar kompleksa Elektronske industrije nalaze se utvrđenja i arena za borilačke veštine, vojni objekti.
Ako se prisetimo da je Konstantin 313. godine izdao tzv. Milanski edikt kojim se hrišćanstvo legalizuje i izjednačava sa ostalim religijama u rimskom carstvu - znači da nam je (pre)ostalo još šest godina da se Medijana sredi po evropskim standardima za važna arheološka nalazišta. Jer, gde bi bilo logičnije proslaviti 1.700 godina hrišćanstva nego u mestu odakle je potekao Konstantin Veliki.

KOLEVKA CAREVA
OSIM Konstantina Velikog, u Naisusu je rođen (425. godine) i car Konstancije Treći, muž čuvene Gale Placidije. Stotinak godina kasnije, u oblasti Naisusa, kod današnjeg Lebana rođen je i jedan od najvećih vizantijskih careva graditelja, veliki reformator - Justinijan.