Odvažne kćeri Srbije

Piše: Novica Pešić

O HRABROSTI i izdržljivosti žena u ratovima za oslobođenje Srbije slikovito svedoči francuski književnik i novinar Anri Barbi, koji je izveštavao svetsku javnost o Prvom svetskom ratu na balkanskim prostorima, i sa srpskom vojskom prošao albansku golgotu: “... Ja sam ih gledao i na ratištu, sa puškom i bombom u ruci; i u bolnicama, u kojima su na materinskim i sestrinskim grudima privijale ranjenike, junake; i u povlačenju kroz neprohodne albanske gudure, gde se na nemoćne i slomljene bolom pucalo u leđa, iz zasede, i u kojima se masovno umiralo od gladi i zime...
“Gledao ih i divio im se! Ni straha, ni kolebanja, ni suza, ni uzdaha! Nije bilo žrtve koje one ne bi mogle da podnesu za svoju otadžbinu. To su odvažne kćeri Srbije, majke i sestre junaka sa Cera i Kolubare, mojih ratnih drugova, kojima je otadžbina bila preča od života i koje su, birajući između poniženja i smrti, izabrale smrt.
“Nije u to vreme bilo francuskog oficira koji ne bi rado, u znak najdubljeg poštovanja, položio svoj mač pred noge ovih junakinja. One su svojom hrabrošću i svojom patnjom izazvale poštovanje sveta...”
Odvažne srpske žene dostojno su pokazale svoje rodoljublje u ratovima vođenim u drugoj polovini u 19. i prvim decenijama 20. veka: jurišale su u mnogobrojnim bitkama, lečile i negovale ranjene i bolesne u pozadini, i prkosile neprijatelju gde god su to mogle.
Majke i kćerke - molile su se Bogu za spas Srbije i svojih najbližih; očuvale su kućni prag i porodicu; sačuvale imetak za nastavak života kada se ratnici vrate sa bojišta; bile su i ostale temelj svakog domaćinstva.
Kakvo je junačko srce kucalo u tim nežnim ženskim grudima pokazale su srpske “orleanke”: Milunka Savić, Sofija Jovanović, Jelena Šaulić, Natalija Bjelajac, Marica Savić, Milosava Perunović, Lenka Rabasović, Dragica Purić, Ljubica Kujundžić, Ljubica Čakarević, Mara Kučkova, Jelena Lozanić...
Za spas srpskog naroda nesebično su se borile i žene iz savezničkih armija: Francuske, Engleske, Škotske, Grčke, Kanade...
Ostaće zauvek zapamćena imena žena lekara i medicinskih sestara Elsi Inglis, Evelin Haverfild, Flore Sendz, Elinore Sato... Sve su one žrtvovale svoju mladost da bi pomogle napaćenom srpskom narodu da izbori pravo na slobodu i mir u svojoj zemlji.
Odlukama Berlinskog kongresa, koji je održan 1878. godine, poništen je mirovni ugovor između Rusije i Turske, sklopljen iste godine u San Stefanu, po kome je bugarskoj kneževini pripala Makedonija. Srpski narod koji je u Staroj Srbiji i Makedoniji odvajkada živeo, oduševljeno je prihvatio odluke Berlinskog kongresa, jer se nije slagao sa okupacijom.
U godinama posle nastala je zamršena situcija: Turska je želela da na sve moguće načine očuva svoj uticaj na Balkanu, a Bugari su radili na tome da srpski živalj unište ili rasele, kako bi dokazali da i u tim krajevima žive autohtoni Bugari. Nisu marili ni za to što je i Bugare i Srbe ujedinjavala zajednička borba protiv turske vladavine. Svakodnevno su vršili nečuvena zverstva, naročito posle propasti Ilindenskog ustanka 1903. godine.
Pljačkom poniženi i osramoćeni seljaci iz Stare Srbije i Makedonije odlazili su u šume da se bore za slobodu koju u svojim selima nisu imali.
Sklanjali su se pred turskim žandarmima i bugarskim komitskim četama koje su pljačkale narod, ubijale nejač, a srpske žene i devojke obeščašćivale ili odvodile daleko od rodnog praga gde su ih prodavali za turske hareme.
Vlasti u Beogradu nisu ništa organizovano preduzimale na tom prostoru, iako je srpski narod sistematski uništavan.
Logično bi bilo, da država Srbija preduzme diplomatske ili vojne mere kojom bi poboljšala život svojoj braći u ropstvu. To je srpskom rukovodstvu bilo jasno, ali, odlučiti se na nove sukobe širih razmera, bilo bi u svakom pogledu nerazumno i vrlo rizično za zemlju, prvenstveno, zbog potpune iscrpljenosti u prethodnim ratovima i nepostojanja pouzdanog saveznika.
Srbija je, najposle, bila i potpisnik važećih međunarodnih konvencija i ugovora koji su zabranjivali samovoljne borbene operacije na teritorijama drugih zemalja, bez obzira na humane i druge motive, kojima bi se takvi potezi opravdavali.
Preostajala je samo diplomatska akcija koja, uglavnom, nije donosila nikakvu korist.
Stanovništvo se, međutim, usprotivilo zverstvima arnautskih kačaka, bugarskih komita i turskih žandarma. Krajem avgusta 1903. godine održan je miting u Beogradu, na kojem su govorili istaknuti građani Beograda, a među njima i državni savetnik Živan Živanović, zet pukovnika Dragutina Dimitrijevića Apisa. Posle toga slični mitinzi održani su i u Kragujevcu i Leskovcu. Ubrzo je formirana i “Srpska revolucionarna organizacija”, a potom “Centralni revolucionarni odbor”, na čijem čelu je bio dr Milorad Gođevac, glavni organizator srpskih četa, koje su prebacivane preko granice, da štite i brane srpski narod u Makedoniji.


SABORCI KOMITA
DA se bore za slobodu srpskog naroda u tada još neoslobođenim krajevima Stare Srbije i Makedonije dobrovoljno su se javljali mladi ljudi, među kojima je bilo oficira ”u ostavci” studenata, trgovaca, preduzetnika...
Najpoznatiji su bili Vojin Popović - vojvoda Vuk, Vojislav Tankosić, Vasilije Trbić, Kosta Milovanovać Pećanac i drugi. Hrabrim komitama, kako su ih tada nazivali, u mnogim akcijama pridruživale su se i žene.
One su bile hrabri borci, poverljivi jataci, kuriri za prenos raznih važnih saopštenja, samouke bolničarke, vidari ratnih rana, hranioci ustanika...
(Nastaviće se)