Šinjel za majku!

IZNENAĐENI držanjem majke Lazara Kujunudžića, Turci insistiraju na priznanju:
- Dakle, ovo nije tvoj sin Lazar!
- Ne nije moj Lazar. Ipak to je nečiji sin, neka majka ga je rodila. Ja ću da ga poljubim za njegovu majku.
Turci znaju da je to njen sin, ali osećaju da je u pitanju neki drugi zavet, koji je samo prividno jači od majčina srca. Ne uspevaju da slome hrabru majku.
Na drugom kraju, u Kruševcu, majka potporučnika Živojina Milovanovića na sasvim drugi način tuguje za svojim sinom koji je u cvetu mladosti, zajedno sa Lazarom Kujundžićem, poginuo kod Velike Hoče.
Ostarela Živojinova majka ne može da ode do Prizrena da vidi svog mrtvog sina i traži da joj donesu njegov oficirski šinjel. Privija ga na grudi i izgovara poruku svojima:
- Kad umrem, pokrijte me Živojinovim šinjelom; a posle mi odvojite desnu ruku i odnesite je u grob mog sina Živojina - da ga majka grli tamo, kada drukčije nije mogla...
Borbe srpskih komitskih četa u Staroj Srbiji i Makedoniji trajale su sve do jula meseca 1908. godine. Nakon mladoturske revolucije izričito se traži obustava četovanja, što prihvataju svi borci i hrišćansko stanovništvo u još neoslobođenim srpskim krajevima. Tako je došao kraj krvavim borbama, u kojima su najviše stradala srpska sela i seljaci u makedonskim krajevima.
Na početku druge decenije 20. veka stanje na balkanskim prostorima i dalje se nije smirivalo jer su se sukobljavali različiti interesi velikih sila: Austrougarske, Rusije i Otomanskog carstva. Pobeda mladoturske revolucije, odluke Rajsštata i Berlinskog kongresa nisu doprinele ostvarivanju istorijskih težnji hrišćanskih naroda da se konačno oslobode od Turaka, ali su doprinele ubrzanom međusobnom približavanju, što je rezultiralo zaključivanjem saveza. U proleće 1912. godine potpisani su politički i vojni ugovori između Srbije i Bugarske; Bugarske i Grčke; Crne Gore i Bugarske; Srbije i Crne Gore.
Stvoren je Balkanski savez, što je bio neophodan uslov za pripremanje i vođenje Prvog balkanskog rata, protiv Osmanlija i oslobođenje preostalih hrišćanskih naroda.
U operacijama koje su vodile srpske armije u Prvom balkanskom ratu učestvovale su i žene, uglavnom, u ratnim sanitetima kao lekari ili bolničko osoblje. Mnoge od njih su završile medicinske studije u inostranstvu: Cirihu, Ženevi, Parizu, Nansiju, Rimu, Berlinu, Pragu i Petrogradu. Opštom mobilizacijom, naredbom Ministarstva vojnog, ili dobrovoljno, raspoređivane su u borbene redove, odnosno za upravnike rezervnih vojnih bolnica.
Prva žena lekar bila je Draga Ljočić, hrabra devojka iz Šapca. U zvanju sanitetskog poručnika, pružala je pomoć u borbi na Šumatovcu. Nastavila je, kao lekar u potonjim ratovima za oslobođenje sve do završetka Prvog svetskog rata. Iz ratova je izašla kao nosilac mnogobrojnih odlikovanja.
Njenim stopama pošle su i doktorke: Draginja Babić iz Valjeva, Božana Bartoš iz Niša, Zorka i Ana Brkić iz Šapca, Marija Prita iz Pančeva, Ljubica Đurić iz Beograda, Marija Siebold-Fjodorovna rođena u Rigi u nemačkoj protestantskoj porodici, Katarina Jakšić iz Gline, Neda Jovanović sa Cetinja, Stanislava Jovović iz Kruševca, Darinka Krstić iz Beograda, Vera Marković iz Beograda, Radmila Milošević, kći dr Drage Ljočić iz Beograda, Slavka Mihajlović iz Beograda, Natalija Nikolajević iz Šapca, Jelena Popadić rođena u Parizu, Nadežda Stanojević iz Pirota, Desanka Stojiljković iz Požarevca i Staka Čubrilović iz Bosanske Gradiške.
Žene lekari u balkanskim ratovima odigrale su odlučujuću ulogu u pomoći ranjenicima i suzbijanju zaraznih epidemija. Rad po rezervnim vojnim bolnicama, izvan pruge Beograd-Bitolj, bio je težak i mukotrpan. Snalazile su se kako su znale i umele, radile danonoćno i hrabro podnosile sve nedaće rata, kao i borci na frontu. Obavljale su i hirurške intervencije. Povrede lobanja bile su mahom veoma teške i završavale su fatalno zbog sekundarnih infekcija.
Za žene lekare i bolničko osoblje u balkanskim ratovima akademik Gojko Nikoliš je zapisao da su - „koračale muškim stopama u sastavu ratničkih kolona, suočavajući se s tegobama, bedom, bolestima i sa samom smrću. One su posedovale nešto zajedničko, što je snažnije od svih generacijskih razlika, a to je privrženost svome narodu i slobodi, odanost esencijalnom ljudskom pozivu istinske i delotvorne čovečnosti.“
Stanje na Balkanu se, međutim, ni posle balkanskih ratova nije stabilizovalo. Velike sile nisu odustajale od namere da vladaju slovenskim življem. Tražio se pogodan momenat za napad na Srbiju koja je bila zaštitnica svoga naroda na prostorima koji su bili okupirani. Povod je nađen nakon sarajevskog atentata na prestolonaslednika Ferdinanda. Austrougarska vojska izvršila je agresiju na Srbiju 12. avgusta 1914. godine, ofanzivom njihove Pete armije pod komandom generala Poćoreka, čime je i zvanično započeo Prvi svetski rat.
U 1914. i 1915. godini vođene su najznačajnije bitke srpske vojske protiv Austrougarske, Nemačke i Bugarske: Cerska bitka, Bitka na Drini, Kolubarska bitka, Odbrana Beograda, borbe na granici prema Bugarskoj...

TEŽAK ISPIT

PROFESIONALNI i požrtvovani rad srpskog medicinskog osoblja u kome su najvećma bile žene, pozitivno je ocenila i Katarina-Klara Šturceneger, Švajcarkinja nemačkog porekla koja je u dva navrata boravila na srpskom ratištu od 1912. do 1916. godine i o tome opširno pisala u stranoj štampi i kasnije u knjigama koje je objavila. Posebno je bila zadivljena radom srpskih žena u ratnim sanitetima, ističući za primer njihovu druželjubivost i predusretljivost.
(Nastaviće se)