Grozni - naše krvi

Piše: Dušan Lopušina

NAŠ mladi istoričar Dejan Tanić bavio se geneološkim poreklom cara Ivana Groznog i utvrdio da je car imao srpske pretke po trostrukoj liniji. Po muškoj liniji, “baba po ocu Ivana Groznog, Sofija Paleolog, bila je čukununuka despota Dejana i Teodore Nemanjić, sestre cara Dušana”. A “posredno preko Nemanjića, Ivan Grozni se geneološki može povezati i sa Lazarevićima-Brankovićima, jer je kneginja Milica (u monaštvu Evgenija), supruga kneza Lazara, bila kćer kneza Vratka, praunuka velikog kneza (i dukljanskog kralja do 1208) Vukana, rođenog brata kralja Stefana Nemanjića Prvovenčanog”.
Njegova baba po majci bila je Srpkinja Ana Jakšić, “kćer vojvode Stefana Jakšića, koji se nalazio u službi mađarskog kralja Matije Korvina, a unuka vojvode Jakše, rodonačelnika ove znamenite srpske porodice”.
Ana Glinski (Jakšić) imala je i veoma značajnu ulogu u vaspitanju malog Ivana Vasiljeviča. Pošto je on rano ostao bez oba roditelja, Jelene i Vasilija, brigu o njemu preuzela je baba po majci i ona ga je, sasvim je izvesno, upoznala sa srpskom tradicijom.
“Iako, po merilima modernog doba, car Ivan Grozni nije dugo živeo - svega 54 godine - od svih careva, on je najduže vladao - 37 godina (1547-1584). Njegova ambicija bila je da od Rusije stvori najmoćniju državu u Evropi, i u tome je uspeo”, piše Dejan Tanić.
Ivan Vasiljevič Četvrti nije jedini u ruskoj istoriji koji nosi nadimak Grozni. Tako su zvali i njegovog dedu velikog kneza Ivana Trećeg, pa je možda Ivan Grozni svoj nadimak stekao pre nasleđem, nego što ga je zaslužio svojom surovošću. Sve do 1917. godine na grob Ivanov u Kremlju dolazili su obični ljudi, simbolično moleći za pomoć i pravednu presudu.
Negujući tradicije slavne srpske prošlosti, Ana Jakšić Glinska unela je u ruski dvor, a preko njega i u čitavo carstvo, kult srpskog svetitelja Save Nemanjića. Od izuzetnog značaja bila je činjenica da je ruski car Ivan IV Grozni, među čijim precima su se nalazili pripadnici srpskih vlastelinskih porodica Dejanovića i Jakšića, prihvatio kult Svetog Save, uzimajući ga za lični uzor. U njegovo vreme nastao je “Letopisni licevoj svod”, najveći književni poduhvat u Rusiji 16. veka. U ovoj sveopštoj istoriji, na 61 listu sa 122 minijature i oko 250 malih slika, prati priča o velikom srpskom svetitelju. U Letopisu su sadržana žitija i drugih srpskih svetitelja. Koliko je bio razvijen kult srpskih svetitelja na ruskom dvoru svedoči i podatak da su po nalogu cara Ivana IV Groznog u Arhangelskom saboru moskovskog Kremlja živopisana četiri lika koja ne pripadaju krugu ruskih vladara. Pored vizantijskog cara Mihaila VIII Paleologa, prikazani su i likovi Simeona - Stefana Nemanje, Svetog Save i kneza Lazara.
Car Ivan je u mnogim prilikama potvrdio svoju naklonost prema Srbima. Posebno su zanimljivi njegovi odnosi sa hilandarskim bratstvom, a prvi njegov susret sa svetogorskim monasima dogodio se 1550. godine. “Tada su u Moskvu stigli iguman hilandarski Pajsije i još trojica monaha. Oni su molili cara Ivana da ih uzme u zaštitu od Turaka i zaustavi otimanje manastirske imovine.”
Car Ivan Grozni je odmah posle ove posete, zbog Hilandara i ruskog manastira Pantelejmona, uputio pismo Sulejmanu Veličanstvenom, u kojem je od turskog sultana tražio da uzme u zaštitu ova dva manastira. To je bio prvi diplomatski kontakt dveju sila na ovom nivou.
Šest godina kasnije hilandarsko bratstvo zatražilo je novu pomoć od cara Ivana Groznog. Njihovi izaslanici, koji su došli u Moskvu, “bili su bogato darivani crkvenim odeždama, ikonama, knjigama i novcem. Car je poklonio Hilandaru 300 rubalja, a carev brat knez Jurij Vasiljevič 50 rubalja”.
I narednih godina, sve do pred Ivanovu smrt, Hilandar će redovno dobijati pomoć od cara Ivana Groznog.
U MOSKVI je od vremena cara Ivana Groznog, pa do početka 19. veka, postojalo Podvorje manastira Hilandara. Zatim, od 1874. godine do Oktobarske revolucije delovalo je Srpsko podvorje uz blagoslov mitropolita Mihaila. Hram Podvorja svetog Kira i Jovana i Svetog Save, arhiepiskopa srpskog, sa samom zgradom Podvorja darovao je Srbima sam car. Crkva se nalazila u predgrađu Soljanka, a projektovao ga je arhitekt K. Bjankom 1768. u vreme Katarine II.
Srpska crkva je osveštena 30. novembra 1874, a ceremoniji su prisustvovali lideri srpsko-ruskih veza S. M. Solovljev, rektor Moskovskog univerziteta, M. P. Pogodin, predsednik Slovenskog komiteta i protojerej A. M. Ivancev.
Hram je bio mesto okupljanja svih Srba sa Balkana, a u njemu su bile sklonjene skupocene ikone iz crnogorskih crkava. Srbi i Rusi okupljeni oko crkve pružali su veliku humanitarnu pomoć narodu u otadžbini.
Na dan pobede nad Turcima, 5. novembra 1878. u hramu svetih Kira i Jovana, održana je svečana liturgija i osvećan novi ikonostas.
Crkva je ujedno bila i utočište mitropolita Mihaila, koji je napustio Srbiju i u njoj živeo sve do 1889. kada ga je kralj Aleksandar vratio u Beograd. Mitropolit je u Moskvi dobio visoka odlikovanja, a bio je i član Moskovske duhovne akademije i Moskovskog univerziteta.
Boljševici su ovu srpsku crkvu srušili 1933. godine. Dogovor o njegovom obnavljanju, postignut 1948. godine, između patrijarha srpskog Gavrila i ruskog Aleksija I, nije ostvaren zbog burnih političkih događaja posle Rezolucije Informbiroa.


BRATSKE VEZE
HRAM apostola Petra i Pavla postoji od 1625, dok je sadašnji kameni hram sagrađen 1700. u stilu “moskovskog baroka”. Hram nikad nisu zatvarali, čak ni u vreme SSSR. Svešteni sinod Ruske pravoslavne crkve je 28. decembra 1999. godine doneo odluku da se u Moskvi, pri hramu svetih apostola Petra i Pavla, kod Jauzkih vrata, obnovi podvorje Srpske pravoslavne crkve pri patrijarhu moskovskom i sve Rusije. Ovom odlukom krunisani su višedecenijski napori jerarhije dveju crkava da se i na ovaj način učvrste veze između jednovernih i bratskih naroda. Početkom 2000, hram je bio predat Srpskoj patrijaršiji, u kome je 21. avgusta 2000. služio liturgiju srpski patrijarh Pavle.
Nastojatelj podvorja Srpske pravoslavne crkve u Moskvi, arhimandrit Antonije (Pantelić), izabran je za vikara patrijarhu srpskom s titulom episkopa moravičkog, s tim da i dalje obavlja dužnost nastojatelja moskovskog podvorja.
(Nastaviće se)