Na braniku Rusije

Piše: Dušan Lopušina

SRBIN je bio i učeni Makarije Petrović, koji 1753. ode u Rusiju i postade arhimandrit Celtikovskog manastira. Predavao je u Moskovskoj akademiji retoriku, bio je akademijski propovednik, prefekt i učitelj filozofije, rektor tverske seminarije, sa samo 32 godine života. Iz Srbije je došao u Rusiju i Sofronije Mladenović, iguman moskovskog znamenskog manastira, koji je ispravljao tekst u crkvenim knjigama sravnjujući ga sa grčkim originalom.

Međutim, pišu ruski istoričari, okrenuo se list istorije kad su Srbi postali turska raja i kad nestade srpskih vladalaca, koji su se ponosito nazivali gospodarima „Srba, Grka i Bugara”. Tada kod Srba nije bilo knjiga, pa je mitropolit beogradsko-karlovački Mojsije Petrović išao čak u Petrograd 1721. da moli cara ruskog Petra Velikog da pošalje „slovenskim narodima” knjiga i učitelja, uveravajući ga da će time postati nov slovenski apostol. Petar Veliki je poslao knjige za dvadeset crkava, 400 bukvara, 100 gramatika i dva učitelja.

I tada su Srbi, ali iz Austrije, u Rusiju slali svoje učene ljude. Od primorskih Srba poslali su Đurđa Križanića, koji je učio Ruse da budu posrednici trgovine između Evrope i Azije, da posednu Kaspijsko more i da u glavnim varošima srednje Azije nameste ruske konzulate. Dr Todor Filipović je postao profesor Harkovskog univerziteta, a Atanasije Stojković, profesor i savetnik, kakav status je imao i Dimitrije Knežević. Jegor Rajić je bio ruski pesnik i književnik, a srpski primorac Marko de Dominus je bio ruski brodovlasnik.

PRVA veća skupina Srba krenula je na prostore oko Urala početkom osamnaestog veka. Jedni su nadirali iz same Srbije i Crne Gore, morima, a drugi iz Austrougarske monarhije, kopnom. Prvi su tražili bolji život, a drugi su bežali od bečke diktature. Prema nalazima dr Nikole B. Popovića, srpski pukovi su učestvovali u svim ratovima Rusije u DžVIII veku („Politika”, 20. 3. 1994).

Kada je u ratu 1716-18. godine Srbija delom bila oslobođena od Turaka, Austrija je prema odredbama Požarevačkog mira 1718. zadržala severnu Srbiju pod okupacijom 1718-1739, pa je „njena uprava bila teža od turske”.

U Potisku i Pomoriškoj oblasti, Srbi su u tim krajevima izgubili određene privilegije, a ruske vlasti su vrbovale i motivisale bivše srpske graničare da se presele u Rusiju. Srbi graničari se sele iz Austrije između 1751. i 1753. u Rusiju, kojom vlada Jelisaveta Prva. Te seobe je upečatljivo opisao Miloš Crnjanski. Računa se da je tada oko 10.000 Srba otišlo u Rusiju. Među ovim Srbima bilo je pripadnika našeg naroda iz Bosne, Dalmacije i Crne Gore.

Istorijski podaci govore da je prvi Srbin koji se doselio u Rusiju bio Sava Vladisavljević, trgovac iz Dubrovnika. On je 1702. došao u Moskvu, gde je kao diplomata sebi dodelio titulu grofa raguzinskog. Drugi registrovani Srbin u Rusiji bio je Mihajlo Miloradović, koji je 1711. u gradu Gađača bio pukovnik kozačkog puka. On je imao šest sinova: Ivana, Petra, Andreja, Mihaila, Aleksandra i Stjepana, koji su bili velike ruske vojskovođe. Pored njih, u Rusiju su se tada doselili i Jovan Stojanov, Stevan Vitković, Panić Božić, Dimitrije Perić i Jefim Vladislavljević. Tu je službovao i Simeon Piščević. Svi oni su bili oficiri ruske armije. I došli su na zahtev Petra Velikog, ruskog cara, koji je od Crne Gore tražio umne ljude i bokeljske moreplovce. Oni su bili instruktori ruskim mornarima.

SRBI su krvlju i svojim glavama branili Rusiju, kad je to trebalo. Protiv Napoleona I borio se junački, kao ruski vojvoda, knez Mihail Golenišćev Kutuzov, poreklom Srbin iz sela Šandora kod Subotice u Bačkoj, gde mu je još živa rodbina. Konjički general Đorđe Arsenijević Manojlović, bio je počasni član Ruske akademije nauka. Rođen je u Vršcu 1775, ali se proslavio kao ruski vojvoda protiv Napoleona i na Kavkazu, isto kao i general-lajtant Jovan Dimitrijević Oklopdžija, koji se rodio u srpskom primorju. Hercegovačko poreklo imao je i grof Boris Petrović Šeremecev. Ruski ministar vojni bio je Milutin, a ministar finansija Knjažević, poreklom iz Like. A pukovnik Lazar Tekelija, Srbin iz Arada, u boju s Turcima izgubio je oči. Ruska carica Ana je, verujući Srbima još 1727, osnovala husarsku regimentu od samih Srba. U odbrani današnjeg „novorosijskog” kraja od napada tatarskog hana Krima Giraja i njegovih 100.000 konjanika, januara 1769. poginulo je 10.000 Srba, a zarobljeno 7.000.

Velika Rusija se Srbima činila prijatnom zemljom, zamenom za majku otadžbinu, novo otečestvo koje je Srbima dozvoljavalo da budu njegovi graničari. Neki podaci govore da je tada izbeglištvom iz Austrougarske prva grupa ovih Srba, njih 419, došla u Rusiju 1751. godine. Predvodio ih je Jovan Horvat, komandant Husarskog puka, koji je dobio čin generalmajora. Oni su kod Harkova, u Kirovskoj oblasti formirali Novu Serbiju, grad koji je imao 2.225 muških stanovnika. Na prostorima između Bohuma i Luganja Srbi su stvorili 1752. godine drugo naselje Slavjanoserbiju. Ove srpske vojnike predvodili su Ivan Šević i Rajko Preradović.

Carica Jelisaveta Petrovna je 17. maja 1753. godine donela odluku kojom je odredila da se srpski graničari nasele od Bahmuta do Luganja, prema Donu, u oblast koja je nazvana Slavjano-Serbija. To je potvrđeno i ukazom od 21. maja 1753. godine. Pored većinskih Srba, doselili su se i Bugari, Vlasi, Cincari i Grci.

Život u Slavjano-Serbiji je u svojim „Memoarima” opisao Simeon Piščević, kapetan jedne od graničarskih rota. U Kijevu, 24. decembra 1753. godine, završava putovanje dugo dva meseca.

Danas se nekadašnji srpski grad Slavjano-Serbija nalazi u Luganskoj oblasti, u Ukrajini, koja ima 17 opština i 2,6 miliona stanovnika. Sam grad Slavjanoserbsk ima oko 12.000 duša i na centralnom trgu ispred opštine impozantan spomenik sa figurama Kozaka, Srbina i Rusa, s natpisom „Nema svetijih veza od bratstva” na ruskom, ukrajinskom i srpskom jeziku. U bogatom opštinskom muzeju čuvaju se uspomene o doseljenim Srbima, vojničke karte i dokumenta, ali i kopija slike Paje Jovanovića „Seoba Srba”. Granice opštine Slavjanoserbsk dugačke su više od 100 kilometara duž reke Severski Donjec, na severu, i reke Luganj na jugu.

VESELA GORA
U SELU Vesela Gora, najdaljoj istočnoj tački Slavjanoserbska, 10 kilometara od ukrajinsko-ruske granice, nekad je bila locirana Šesta rota pod komandom kapetana Simeona Piščevića. Kuća njegovih bližih predaka i danas samuje u Veseloj Gori. Iz sela Kameni Brod, gde je bila Treća rota srpskog puka, razvio se grad Lugansk. U rudarskom gradiću Zimogorju, postoji spomen-obeležje Ševićevom kapetanu Ivanu Markovu, pod čijim je staranjem bila Jedanaesta rota.

(Nastaviće se)