Moć generala Zorića

POLOVINOM XVIII veka, kad je osnovan Moskovski univerzitet, pokazala se potreba unutrašnjeg preobražaja Rusije u oblasti vaspitanja, što je izveo srpski pedagog Todor Janković, potomak stare srpske porodice iz sela Mirijeva kod Beograda, koja se doselila u Kamenicu 1741. Njega je preporučio srpski mitropolit Josif Putnik velikome knezu Pavlu Petroviču. Janković je ostavio Beč i otišao u Rusiju da obavi reformisanje narodnih škola. Dobio je titulu akademika, napisao devet udžbenika, stvorio akademski rečnik za kraljicu Katarinu II, i umro 1813. Todor Janković je iza sebe kao naslednika ostavio Srbina Terlajića, koji je položio temelj građanskom zakonodavstvu u Rusiji.
Rusi danas priznaju da u svojim arhivama imaju dokaze da su Srbi radili na osnivanju ruske vojne flote, jer su stvorili trgovačku flotu južne Rusije. U gradovima na jugu Rusije nicale su srpske trgovačke kuće, u kojima su živeli srpski trgovci i srpski kapetani, koji su se zauzeli za parobrodstvo. Pod ruskom zastavom brodove su početkom XIX veka podizali ljudi sa srpskim prezimenima: Komnenović, Čotić, Ivanović, Nakičenović, Đurasović, Dželatić, Malović, Ilić, Đuranović, Matković, Popović, Mrše, Petrović i Kazanegrović. Istorija ruskih trgovačkih preduzeća sačuvala je uspomenu o Marku Gojkoviću, Spiri Vojinoviću, o braći Mitrović, Senićima, o braći Janković, o Pavkovićima, Lazarevićima, braći Malović, Vukosavićima, Supičićima i drugim Srbima.
Do početka dvadesetog veka, Srbi su u Rusiju odlazili i pojedinačno, radi školovanja, usavršavanja, diplomatske i privredne službe, privatnih poslova, ženidbi i udadbi. Profesor Todor Janković Mirijevski je, na primer, na predlog mitropolita Putnika i cara Jozefa II 1782. upućen u Rusiju da radi na reformi školstva.
U to vreme kijevsku Duhovnu akademiju pohađalo je dvadeset i osam srpskih studenata, pa i Dionisije Novaković, Josif Bitković, Jevstatije Skerletov i najpoznatiji među njima-Jovan Rajić, veliki srpski pisac. Atanasije Stojković, prevodilac, fizičar, stigao je u Harkov iz Budima 1812. godine, a potom se preselio u Petrograd. Sanitetski general dr Ante Gvozdenović bio je nosilac medalje sa trakom svetih Andreje i Đorđa za ratne i medicinske zasluge.
Malo je poznata sudbina Tome Milinovića Morinjanina (1770-1846), istaknutog vojvode i tobdžije kod Karađorđa, koji je preživeo Prvi srpski ustanak. Ovaj hrabri Bokelj bio je livac dva ustanička topa na rasklapanje i voždov borac. Emigrirao je u Rusiju i živeo u gradu Akermanu na Crnom moru. Stari grad Akerman je bio pod Turcima do 1826. a potom u carskoj Rusiji do 1918. Onda je pripao Rumuniji, koja ga je držala do 1944, da bi se potom vratio SSSR-u, odnosno Ukrajini, u kojoj danas ima ime Belgorod Dnjestrovski. Dočekavši duboku starost u Akermanu, vojvoda Morinjanin je napisao četiri knjige, od kojih je sačuvana samo jedna: “Umotvorine”, pevanje o Karađorđevim ustanicima i vojvodama od 1804. do 1813. Knjiga je odštampana u Beogradu 1847.
Od 1991. Belorusija je nezavisna i suverena evropska država. Srbi su u Belorusiju dolazili kao pripadnici plemićkih rodova, propagatori sveslovenskih ideja, kulturni pregaoci, prosvetni reformatori, naučnici raznih struka, crkveni dostojanstvenici, vojne starešine, emigranti i biznismeni. Belorusija je kao država stvorena u XIII veku, ali je vremenom potpadala pod Rusiju, Litvu, Poljsku i SSSR. Interesantno je da je “Istoriju Belorusije” u vreme SSSR-a pisao Vladimir Ivanović Pičeta (1878-1947), rektor i profesor Univerziteta u Minsku, akademik, unuk Ivana Hristiforovića Pičete, Srbina iz Mostara.
Ivan je po dolasku u Rusiju 1858. završio univerzitetske studije, a potom predavao kao profesor u Vitebsku i Poltavi. U Poltavi mu se rodio sin Vladimir, koji je završio Istorijsko-filološki fakultet na Moskovskom univerzitetu. Odbranio je doktorsku tezu “Agrarne reforme Sigismunda Avgusta u Litvansko-ruskoj državi”. Kao profesor istorije radio je u više gradova. U vreme staljinističkih progona, bio je od 1930. do 1935. u Sibiru. Član Beloruske akademije postao je 1928. a Ruske akademije 1946. Naučna preokupacija Vladimira Pičete bila je usmerena u pravcu istraživanja prošlosti Južnih Slovena.
I kako je Belorusija potpadala pod rusko carstvo i sovjetsku državu, tako se može i posmatrati prisustvo Srba na njenim prostorima. Tako se, na primer, princeza Ana, ćerka srpskog vojvode Stefana Jakšića, udala za kneza Vasilija Ljvoviča Glinskog, čiji su se posedi nalazili u Belorusiji. Porodica vojvode Stefana Jakšića je udajama kćerki stekla razgranate rodbinske veze sa ruskim carskim, srpskim despotskim, moldavskim vojvodskim, hrvatskim, bosanskim i italijanskim vlastelinskim porodicama.
Kneževi Glinski, Mihailo i Vasilije, krajem su XV i početkom XVI veka vladali područjem Polesja i Berestja u Belorusiji i severnim delom Ukrajine. Sedište kneževine, koja je priznavala vrhovnu vlast litvanskog velikog vojvode Sigismunda, nalazilo se u Turovu na reci Pripjatu, u Belorusiji.
Druga velika beloruska ličnost bio je Jurij Križanić. Veliki zagovornik panslavizma Jurij Križanić (1618-1683), bio je u Rusiji poznat kao Jurko Srbljanin.
Najveći trag od svih Srba kod Belorusa ostavio je general Simeon Zorić (1743-1799), vlasnik velikih zemljišnih kompleksa sa desetinama hiljada “mužika”, sa sedištem u Šklovu, na Dnjepru, u Mogiljevskoj guberniji. Okupljao je mnoge znamenite Srbe i bio je pokrovitelj srpskih kulturnih pregalaca.
Njegovo najznačajnije delo je Šklovska plemićka škola, koju je otvorio 1778. Zorić je kao prvog učenika primio svog rođaka Vasilija Rajkovića. Krajem 1787. i Dositej Obradović se pojavio u Šklovu.
Na osnovu preporuka kancelara Gligorija Aleksandroviča Potemkina, došao je u milost carice Katarine II, pa je Zorić 1777. proizveden u čin general-majora. Dobio je ordenje i palatu u Petrogradu i imanje u Sesvegenu u Litvaniji. Nešto kasnije, dobio je i imanja u Polockoj guberniji u Belorusiji, koje je imalo 7.000 duša.
(Nastaviće se)