Amanet Vadima Černog

KADA je izbila Oktobarska revolucija, cilj Aleksija Čarnojevića bio je da jedan deo flote doplovi do Jadranskog mora i da se nastani u Kraljevini Jugoslaviji, gde su utočište već našli mnogi ruski emigranti. U toj nameri osujetili su ga crvenoarmejci, tako da sredinom 1920. hita na obale Dnjepra, na porodično imanje, da spase ženu i sina i ponese najsvetiju relikviju koju je posedovao: dnevnik
-rodoslov porodice Čarnojević.
Bežeći pred boljševicima, dokopao se belogardejskog broda i doplovio do Bizerte. Vadim Černi je tada imao osam godina, ali je dobro zapamtio da je na putovanju neko obavestio njegovog oca da su progonjeni Srbi, pre nego što je bila spaljena kuća Čarnojevića, uspeli da spasu dnevnik
-rodoslov i ponesu ga bežeći u nepoznatom pravcu. Posle kraćeg zadržavanja u Bizerti, poslednji Čarnojevići stižu u Ameriku. Vadim je godinama živeo u Njujorku, gde je, radeći kao prodavac i odgajivač rasnih pasa, stasao u uspešnog poslovnog čoveka. Njegov otac, neumorni “morski vuk”, nije mogao da se skrasi na kopnu nove domovine, pa je danima ribario po Atlantiku, ploveći čak do obala Labradora. Gde je i kada umro Aleksije Čarnojević, ostala je tajna. Pouzdano se, međutim, zna da je, ostavši bez poroda, posle smrti svoje supruge Olge, Vadim ostao sam. U danima sve veće usamljenosti, Vadima je sve više kopkala misao o poreklu. Kada je u junu 1980. stigao u Hilandar, imao je 68 godina, ozbiljno uzdrmano zdravlje i jaku želju da se ispovedi. Teško bolestan, Vadim se neposredno pred put postarao za sudbinu svoje imovine: državi Vermont ostavio je 20 akri zemlje, ruskoj crkvi u Jordanvilu, u državi Njujork, 400 akri i novac za podizanje kapele u novgorodskom stilu, kao i veliku biblioteku, i, najzad, dva sanduka knjiga srpskoj crkvi u Milvokiju.
PRETHODNO je ocu Teofanu saopštio poslednju želju, da pre smrti primi monaški postrig. Vadim Čern, poslednji potomak znamenite loze Čarnojević, svoje konačno prebivalište našao je 18. aprila 1981. na Svetoj gori. U hilandarskim analima ostalo je zapisano da se tom prilikom u paraklisu Svetog Save odigralo “jedno od najdirljivijih monašenja, puno mistike i duboke, tihe radosti”.
Monah Arsenije (A. Crnojević) je, kako piše na njegovom grobu, poživeo samo 11 dana, upokojivši se 29. aprila leta gospodnjeg 1981. Ostalo je zapisano da su njegove poslednje reči bile: “Ako pronađete dnevnik
-rodoslov, donesite ga prvo u Hilandar, pa ga onda pošaljite meni gore, da mi ozari napaćenu dušu”. I rađanje radničkog socijalističkog pokreta dvadesetih godina prošlog veka u Rusiji privuklo je jedan broj srpskih socijalista i komunista, koji su imali važnu ulogu u političkom životu i Rusije i Srbije. Većina njih su bili članovi Kominterne. Među njima bili su književnik Stanislav Vinaver, Vlajko Begović, Veljko Vlahović, Rodoljub Čolaković, Filip Filipović, Milan Gorkić, Svetislav Stefanović Ćeća, Đuro Đaković. Ta srpska kolonija, smeštena uglavnom u Moskvi i Lenjingradu, brojala je i do dve hiljade ljudi. Zavisno od aktivnosti, mnogi od njih su službovali, posle pobede Oktobarske revolucije, širom Sovjetskog Saveza.
Jedan od njih je bio i Andrija Stojanović, dobrovoljac iz Prizrena, profesor ruskog jezika i književnosti, koji je 1921. godine preminuo u gradiću Bodajbo na dalekom sovjetskom istoku. U Muzeju grada i danas stoji njegova slika i jedna ulica u Bodajbo nosi njegovo ime kao znak ruskog sećanja na ovog “hrabrog srpskog profesora”. Veliku prekretnicu u istoriji čovečanstva predstavljao je Prvi svetski rat (1914-1918). Protiv svoje volje, na Istočnom frontu prema Rusiji, u sastavu vojske Austrougarske, našlo se više od 100.000 Srba. Mnogi od njih su vojevali na teritorijama današnje Rusije, Ukrajine, Belorusije, Mađarske, Slovačke, Češke. Grobovi su njihovi pečati, a biografije uspešnih - njihovi tragovi.
DRUGI svetski rat samo je pojačao političko prijateljstvo i saradnju ruskih i jugoslovenskih (srpskih) komunista. Tipičan primer je bilo stvaranje “jugoslovenske brigade u SSSR” 1943. godine. Njen komandant je bio Marko Mesić, Hrvat, brat kasnije poznatog Stipe Mesića, dok je njegov zamenik bio kapetan Milutin Perišić, vojni prota je bio Dimitrije Cvetkov, a politički komesar Veljko Vlahović. U to vreme, u Vojnoj misiji NKOJ u Moskvi bili su Velimir Teržić, general
-lajtnant i Božidar Maslarić i Miodrag Lozić. Tada je u SSSR-u, u samoj Crvenoj armiji već bilo srpskih oficira i podoficira. Jedni su regrutovani u samoj Rusiji od kominternovskog kadra, drugi su pristigli iz porobljene Mađarske, Čehoslovačke, Rumunije i Bugarske. Aleksa Prokić Lala je 1945. iz Temišvara otišao za Kijev, gde je bio nastavnik na Politehnici. U emigraciji se proslavio kao pisac romana o ovim srpsko-ruskim seobama - “Vasilije Stepanovič Petrov” i “Tunel Toronto-Moskva”.
Na teritoriji Ruske Federacije, u toku Prvog i Drugog svetskog rata, ranjeno je ili poginulo oko 8.500 boraca poreklom sa područja nekadašnje Jugoslavije, ali ni danas u ovoj zemlji ne postoji nijedan ratni spomenik stradalim Srbima.
Treći put su Srbi, tada dezerteri iz Jugoslavije, stigli posle njene kapitulacije. Grupa od tridesetak jugoslovenskih pilota je, posle bombardovanja Bugarske, preko Rumunije odletela za Rusiju, kada je čula da je 6. aprila 1941. Beograd uništen. Prema ruskim podacima, zajedno ih je bilo 4.000.
Ne postoji precizna dokumentacija o tome u kojim je sve borbenim jedinicama u SSSR-u bilo srpskih partizana, koji su ovamo dovođeni kao “munkaši”. Najpotpunije podatke daje istoričar i novinar Stevan Vrgović u knjizi “Rame uz rame”, kada govori o učešću Jugoslovena u partizanskom pokretu u SSSR. Srpski partizani iz Bačke i Baranje su se borili u sledećim vojnim formacijama: brigadama “Za rodinu”, “Boženko”, “Frunze” i Mozirskoj “Aleksandar Nevski”, žitomirskoj partizanskoj diviziji “Nikolaj Ščors”, odredima “Staljin”, “Molotov”, “Mstitelj”, “Đeržinski”, “Buđoni”, “Suvorov”, “Čapajev” i Tarnopoljskom “Staljin”.


NOVI DOSELJENICI
NA novi talas iseljenih Srba u Rusiju čekalo se dvadesetak godina. Tek kada su jugoslovensko-sovjetski odnosi stabilizovani, što je za rezultat imalo pojačanu privrednu i vojnu saradnju, u Moskvu su se vratili srpski diplomati i atašei, a krajem šezdesetih i predstavnici naših velikih državnih preduzeća INA, JAT, “Geneksa”, “Jugoeksporta”, “Centrotekstila”, “Progresa”. Time je utrt put stvaranju nove vrste srpskih doseljenika, radnika na privremenom radu u SSSR-u i posebno u Rusiji.
(Nastaviće se)