Ukraden dragulj Bogorodice

POŠTO su i njihovo izvlačenje iz policijskog sefa i primopredaja Verskoj komisiji Vlade Crne Gore, odnosno muzejima i Cetinjskom manastiru, obavljeni u relativno uskom krugu ljudi, istina o tri hrišćanske svetinje je i dalje ostala uvijena u oblandu tajnosti. Tako sve do 30. oktobra 1993. godine kada je na otvaranju zasedanja Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve na Cetinju, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije obznanio da se desna ruka svetog Jovana Krstitelja i čestica Časnog krsta na kojem je razapet Sin Božji, nalaze u Cetinjskom manastiru!
Istovremeno se saznalo da se nedaleko odatle, u centinjskom muzeju, čuva i čudotvorna ikona Bogorodice Filermoske, ali i da je ona, nažalost, u međuvremenu oskrnavljena - da je neko sa nje skinuo i ukrao dva basnoslovno vredna dragulja. Od tada do danas odgovor čeka pitanje: ko je to, zaslepljen sjajem dragulja, pao u mrak greha, pogazio i božje i ljudske zakone i drznuo se da ugodi svojoj pohlepi?

Stare slike

Da li je ikona oskrnavljena još dok je sto dvadeset godina krasila riznice ruskih carskih lavri ili petnaestak godina potom dok je tajnovitim putevima skitala po Evropi od Petrograda do Beograda? Ako je neoskrnavljena stigla i tridesetih godina prošlog veka se skrasila na dvoru Karađorđevića, znači li to, možda, da je tu tokom devetogodišnjeg boravka neko počinio veliki greh, ili su dragulji nestali onog zlog proleća 1941. u smutnim aprilskim danima bežanije i zloputanja jugoslovenskog kralja i vlade pred okupatorskom najezdom, odnosno tokom transporta dvorskog blaga od Beograda do Ostroga?
Od početka je bilo jasno i da je ikona oskrnavljena tako što su s nje skinuta i netragom nestala dva krupna draga kamena - jedan od devet rubina bledo-crvene boje u oreolu, prvi po redu u desnom kraku, gledano odozdo nagore, i središnji, najveći od sedam safira u đerdanu na prsima Bogorodice. Na mestu gde je stajao rubin, baš kao i uz odgovarajući rubin na suprotnom, levom kraku, odnosno uz svih preostalih osam rubina u oreolu, i dalje se nalazi jedan mali dijamant, a na mestu gde je bio veliki safir u obliku ogromne kapi (u novije vreme ima i onih koji veruju da se ovde i ne radi o safiru, nego o nekoj vrsti plavog dijamanta, najskupocenijeg dragog kamena), sada stoji mali zlatni krstić sa dijamantićem znatno slabijeg kvaliteta od dijamanata iznad ostalih šest safira. To sigurno ukazuje na to da je taj ukras tu naknadno stavljen i nema nikakve veze sa ostalim.
Mada sve ovo iz nekih razloga nije naglašeno u zapisniku o primopredaji relikvija iz ruku tajne policije u posed Verske komisije, na fotografijama svetinja, konkretno na fotografiji ikone Bogorodice, snimljenoj tom prilikom, jasno se vidi da nedostaje jedan rubin, prvi u desnom kraku oreola, i najskupoceniji ukras, središnji, najkrupniji safir u đerdanu na prsima lika Bogomajke.
Kako se i na fotografijama ikone objavljenim u knjizi Đovanele Feraris di Čele, a zasigurno snimljenim pre Drugog svetskog rata, baš kao i na fotografijama iz 1978. godine, jasno vidi da u desnom kraku oreola nedostaje prvi rubin odozdo, nema nikakve sumnje da je taj dragulj nestao pre nego što je svetinja dospela na dvor Karađorđevića, a sasvim sigurno pre nego što je stigla u Ostrog.
Na starim, predratnim fotografijama se vidi da su na broju svi ostali dragulji kojima je ukrašen lik Bogorodice - da je na svom mestu i najkrupniji, sedmi, središnji safir u ogrlici, kojeg tu danas nema, niti ga je, kako se vidi na fotografijama iz januara 1978. godine, bilo na dan predaje relikvija Verskoj komisije.
Teret greha i nečuvene sramote tako pada na ime mrtvog igumana Leontija ili onih koji su od septembra 1952. do januara 1978. godine bili u dodiru i brinuli o ovoj dragocenosti. Kako je i potpisnik ovih redaka imao određenih neprijatnosti (anonimnih poziva i pretnji da se “batalim čačkanja mečke”) kad je pre dvanaest godina otvoreno postavio pitanje ko se ogrešio i ukrao safir ispod grla Bogorodice i kako sve do danas postoji prikrivena tendencija iz određenih, nekada moćnih rukovodnih krugova u Službi državne bezbednosti da operu ruke i greh svale na mrtvog igumana Leontija, na to sam obratio posebnu pažnju dok sam pregledao njegov policijski dosije. I kad sam već posumnjao da nema dokaza u tom pravcu, da je neko ko je čitao dosije Leontija (Mitrovića) i pripremao ga za obelodanjivanje, učinio to vrlo revnosno i pažljivo kako kroz gusto sito cenzure ne bi prošlo ništa što bi na bilo koji način moglo kompromitovati bilo koga iz policijskog aparata, prevashodno iz Udbe, odnosno Službe državne bezbednosti, da je i to uklonjeno baš kao što je uklonjena presuda Leontiju (Mitroviću), zapisnici sa suđenja, izjave i fotografije relikvija, dogodilo se čudo. Među poslednjim požutelim listovima pozamašnog dosijea, nekim čudom je ostao jedan zapisnik koji predstavlja korak od sedam milja ka istini o krađi glavnog dragulja sa ove svetinje, barem što se tiče mesta na kojem se krađa dogodila i vremena kada je to bilo.
Taj dokumenat, na jednoj strani, predstavlja tešku optužbu na račun crnogorske tajne policije, Udbe, odnosno Službe DB, a na drugoj, barem što se tiče skrnavljenja ikone Bogorodice Filermoske, u potpunosti pere obraz i starog ostroškog igumana Leontija (Mitrovića) i svih onih koji su bili u dodiru sa ovim svetinjama pre njega, sve od vremena kada ih je ruski car Pavle Prvi Romanov ukrasio onako kako im i priliči i onako kako dolikuje njegovoj carskoj kruni.
Taj dokument, konačno, nepobitno dokazuje da je taj sedmi, središnji, najkrupniji i najskuplji dragi kamen iz ogrlice sa ikone ukraden u periodu od marta 1953. do januara 1978. godine, u vreme dok je ta svetinja čuvana u trezoru crnogorske Udbe, odnosno Službe DB. On pod sumnju stavlja, pre svega, čelne ljude, one koji su se u tom periodu smenjivali na čelnim pozicijama policije, ali i sve one, ne baš mnogobrojne, koji su za tih dvadeset i pet godina imali ključ od sefa i mogli doći u dodir sa relikvijama.
Naime, samo tri dana pošto je 2. marta 1953. godine podignuta optužnica protiv Leontija (Mitrovića) i ostalih, Savet za prosvetu i kulturu Crne Gore (predsednik je bio Milo Jovićević), imenovao je posebnu komisiju kojoj je dao zadatak da pregleda dragocenosti zaplenjene u Ostrogu i da mišljenje o njima, odnosno kome da se predaju i ustupe na čuvanje. Članovi komisije su bili profesor Slobodan Bujišić, jedan od rukovodilaca Saveta, i Miloš Vušković i Aleksandar Prijić, već tada poznati, ugledni i afirmisani slikari.

Krađa dokazana

Oni su posao obavili za svega desetak dana i Savet je već 17. marta 1953. godine prosledio Udbi zapisnik ove zaista kvalifikovane i ozbiljne komisije u kojem, pored ostalog, u detaljnom opisu ikone Bogorodice Filermoske stoji da “na donjem nizu vise sedam manjih i većih neobrađenih zefira, šest vise o dijamantima, a srednji o brilijantu!”
Nema, dakle, pogovora niti ikakve dileme: 17. marta 1953. godine, na ikoni Bogorodice Filermoske je postojao i onaj središni, glavni dragulj, kojeg nije bilo 20. januara 1978. kada su predstavnici Službe DB Vladimir Keković i Cvjetko Radonjić relikvije predali Radivoju Radmiloviću, tadašnjem sekretaru Verske komisije Izvršnog veća, odnosno Vlade Crne Gore!
Možda je za kraj ove nevesele priče najuputnije citirati ono što je jedan obični smrtnik (potpisao se samo kao B. Pavićević), 6. aprila 1941. godine, dok su nemačke eskadrile sejale smrt po Beogradu i drugim jugoslovenskim gradovima i stoglava aždaja Drugog svetskog rata proždirala i Jugoslaviju, zapisao je u “Spomenici” ostroškog manastira: “Kad bi dragi Bog i Sv. Vasilije svakog posetioca ove svetinje oplemenili da ne čine ono što nisu radi da njima drugi učini, onda bi počela da se ostvaruje božanska pravda na zemlji...”
Može li sve ovo biti opomena grešniku da se pokaje i okaje greh prema ovoj svetinji tako što će vratiti ukradeni dragulj?

Film
U TREZORU SDB Crne Gore doskoro je kao velika tajna čuvan petominutni filmski zapis o pronalaženju blaga u Ostrogu 1952. godine, a sačuvan je zahvaljujući poznatom majstoru dokumentarnih filmova Momiru Matoviću:
- Mi smo otkrili blago, pohapsili Petra Koprivicu i Leontija (Mitrovića), a onda nekoliko dana kasnije, mislim 18. septembra 1952. godine, sve opet postavili na svoje mesto i doveli snimatelja Steva Lepetića da to snimi, s ciljem da se to iskoristi u političko-propagandne svrhe - razbija misteriju i sve spekulacije oko ovog filma glavni islednik Risto Vuković.

KNjIGA

OVAJ feljton je samo deo šireg rukopisa o sudbini ostroškog blaga za koji je autor nedavno dobio prvu nagradu za publicistiku na anonimnom konkursu Fondacije "Dragojlo Dudić". Knjiga će uskoro izaći iz štampe, o čemu ćete preko "Večernjih novosti" biti blagovremeno obavešteni.

SILOM, A NE MILOM
- IZ feljtona bi se mogao steći pogrešan utisak da su iguman Leontije, Andrija i Petar Koprivica i Ljubo Krulj, milom i dobrovoljno 1945. godine prijavili i predali organima vlasti zakopano blago, kako to želi da prikaže Andrija Koprivica u svojoj knjizi. Učinili su to, međutim, iz golog straha da će biti “provaljeni” i tek kada su se sa najvišeg mesta iz države počeli interesovati za zlato bivše Jugoslovenske narodne banke, ostavljeno tu 1941. godine. To su meni tokom istrage 1952. godine nedvosmisleno potvrdili i iguman Leontije i Petar Koprivica - veli Risto Vuković.
(KRAJ)