Udri po crkvi

GOVOREĆI o tome kako su kršena ljudska prava na Kosovu i Metohiji, i kako su Srbi, u svojoj državi, bili nacionalna manjina, patrijarh srpski Pavle iznosi svoj primer: - Lična karta koju i sada imam, jer sam još uvek kosovski penzioner, izdata mi je 1979. godine u Prizrenu. Na njoj je sve ispisano prvo na šiptarskom, pa na srpskom. Čak i na koricama legitimacije stoji najpre šiptarski naziv za ličnu kartu, krupnim slovima, a ispod toga na srpskom. Tako su - u vreme SFRJ, za koju se uzdisanja smatraju naprednim - najvažniji lični podaci episkopu jedne od najstarijih srpskih eparhija izdati najpre na tuđem jeziku. U izveštaju koji je episkop raško-prizrenski Pavle 11. maja 1962, poslao Svetom sinodu, kaže se da je te godine još intenzivnije nastavljeno iseljavanje Srba iz svih krajeva ove eparhije:
“Godine 1912, procenat Srba prema drugim nacionalnostima na Kosovu i Metohiji bio je 35 do 40 odsto. Danas je taj procenat svega 25 odsto.”
U aprilu 1963. godine, izveštaj episkopa Pavla glasi:
“Apostasija od Crkve nastavlja se i dalje. Raspad porodične zajednice, raslojavanje sela uključivanjem u industriju, seljenjem u grad, i raseljavanjem (Srba), broj vernih, koji su makar spoljašnje vezani za Crkvu i vrše verske obrede, i dalje se smanjuje... Navodim slučaj jednog naseljenika iz okoline Lipljana, koji je od mene tražio zvaničnu potvrdu da nije član crkvene uprave, jer je oklevetan da jeste. Upravo se zbiva, kao što se veli u jednom savremenom zapisu u Trebinju po dolasku Turaka, 1500. godine: “Radi naših grehova postiže nas Izmailjćanska železna palica, koja neštedno poražava ustanove pravoslavne vere... i mnogi ne mučeni ni od koga otstupiše od blagočestive i pristupiše njihovoj veri.“
Mlađi sveštenici polako uvode (obnavljaju) proslavu Sv. Save. Deca rado dolaze i uzimaju u njoj učešća, ali ih učitelji sprečavaju i kažnjavaju.”
Episkop Pavle u oktobru 1963, ponovo skreće pažnju na nove nepravde koje se čine prema SPC na Kosovu:
“Oktobra meseca prošle godine početo je zidanje zvonika na zapadnoj strani crkvice u selu Štrpcu kod Prizrena, pošto je tek tada, posle dve godine traženja, dobijena potrebna dozvola. No kad je zvonik ozidan gotovo do krova, NOO Štrpce obustavlja dalju izgradnju s motivacijom da materijal od koga se zvonik gradi - siga - ”nije kvalitetan, ne odgovara priloženom planu, a takođe je protivan i datoj građevinskoj dozvoli.”
Zvonik je cele prošle zime ostao na kiši snegu i mrazu nepokriven, jer opština nije dozvolila da se ono što je izgrađeno pokrije privremeno da ne zakišnjava. Nekome je u interesu da zvonik stoji tako nezavršen, da zakišnjava i propada. He samo to, no čujem da se govori da se dozvola neće dati, nego će ce već sagraćeno morati porušiti.
Na stranu to što je u blizini Prizrena u jednom selu, sada, ovih godina, podignuta velelepna rimokatolička crkva; što je podignuta kod Prištine u jednom selu džamija gde je nije bilo od Kosova, a nama se onemogućava da zamenimo dotrajali zvonik od dasaka malenim zvonikom od sige, od čega je i crkva delimično sazidana. Ho u tom istom mestu, pre tri-četiri godine, na traženje Opštine, bez reči je crkveni odbor poklonio parče zemlje za proširenje dvorišta novopodignute škole.”
Pritisak na SPC ne popušta ni 1964. O tome episkop Pavle kaže:
“Pored opštih teškoća sa kojima se naša Crkva susreće u svom radu, u krajevima gde smo mi, Srbi, danas nacionalno i verski manjina, imamo i te što ljudi našeg plemena koji su u vlasti neće da Crkvi izađu u susret ni onde gde joj se, i protiv zakona, čini krivo i nanosi šteta.
Neki postupaju tako da im se, valjda, ne bi prebacili šovinizam i neoslobođenost od nacionalnih i verskih predrasuda, dok dobar deo među njima ima takvih koji smatraju da dobri odnosi izmeću Srpske crkve i Države ne znače drugo no baš to: da se Pravoslavnoj crkvi može ne učiniti ni ono na što po zakonu ima pravo, jer smo, eto, u dobrim odnosima s njom, a onima drugima moramo učiniti što traže i progledati kroz prste mada i nemaju pravo, da bi s njima odnose poboljšali.
Tako su naši sugrađani drugih vera u tim krajevima u boljem položaju od nas. Oni uspevaju da podignu čak nove bogomolje, u mestima gde ih nisu nikad imali, a nama se onemogućava da održimo i one koje postoje vekovima.
U EPARHIJI raško-prizrenskoj najteži takav slučaj je sa crkvom u Kosovskoj Kamenici kod Gnjilana. Na porti te crkve, NOO 1947. srušio je severni zid uzevši materijal od tog zida sa svoje potrebe. Docnije je srušio zid i sa istočne i južne strane, a od tog materijala uz zapadni zid podigao još jedan i tako je načinjena zgrada koja je služila NOO za magacin, a zatim je ispregrađivana i NOO ju izdaje i danas pod zakup.
Sem toga, svakog petka razgrađena porta služi kao pijac. Tu narod na crkvu naslanja i veša stvari za prodaju, za zvonaru vežu konje i magarad, parkiraju kola i kamione a nadgrobni spomenici služe im za tezge, sedaju na njih, meću svoju robu, što sve pruža vrlo ružnu sliku i vređa osećanja pravoslavnih vernika čiji su to crkva i spomenici, ta crkva u čijoj je prizidanoj priprati, još u tursko doba, bila škola u kojoj su učili još poneki stariji ljudi.
Pored crkve, sa severne strane, postojala je crkvena zgrada, magaza, koju je NOO srušio 1950. g. a materijal upotrebio da podigne na istom mestu zgradu koju je koristio kao kafanu, a sada prodavnicu mešovite robe. Sve to bez pare i dinara, a crkva tu nema parohijskog doma, pa sveštenik mora da stanuje po privatnim kućama.
Pre neku godinu, 1960, NOO je uzeo jednu crkvenu parcelu, a za istu obećao dati drugo zemljište, no ugovor o zameni i prenos još nije načinjen, pored svih traženja paroha, pa crkva ne može da uđe u posed zamenjene zemlje, jer istu svojataju i koriste privatna lica.
Crkvena se opština više puta obraćala NOO u Kamenici, pismeno i usmeno, da se izneta pitanja reše, išao je onamo mesni sveštenik, arhijerejski namesnik iz Gnjilana; 1960. godine bio sam lično u opštini. Govorili su mi da bi crkvu trebalo nekud da premestimo, jer im smeta, no svojim sredstvima, jer NOO nema para. Ja sam odgovorio da mi nismo ravnodušni prema toj crkvi, gde su naši stari dolazili stotinama godina i gde je bila škola pre Prvog svetskog rata.”
(Nastaviće se)