Jači od uroka

U PETNICI razgranalo se jako bratstvo Karadžića, poznato po junacima, vojvodama i dobrim guslarima (po narodnom kazivanju stoga što su decu zadajali mlekom iz gusala). Kuće Vukovih predaka bile su na kraju sela, pod Oblim Kršem (meštani i danas neke sačuvane zidine vezuju za Vukovog dedu i oca).
Vukova grana, po predanjima, potiče od Ristana, najstarijeg od trojice braće, i preko Tome - Joksima - Stefana dopire do Vuka.
Vek docnije, po prilici sredinom četrdesetih godina 18. stoleća, Vukov deda Joksim, zvani Bandula, prešao je u Tršić. “Ja samo toliko znam”, pisaće Vuk kasnije svojoj rođaci u Rusiji, “da je moj đed Joksim, sin Tome Karadžića, poslije onog vremena kada je Mlatišuma odlazio u Kuče (1730-1740), iz Drobnjaka, iz sela Petnice saselio u Srbiju i namjestio se u Jadru, u selu Tršiću, đe sam se i ja rodio.”
U novom prebivalištu, u Srbiji, nije se, međutim, mnogo marilo za bratstveničku pripadnost: prezime se uzimalo po ocu.
Vuk, stoga, i započinje svoju spisateljsku karijeru kao Stefanović. Tek 1819, u Peterburgu, kao gost ruskog naučnika Petra Ivanoviča Kepena, zapisaće u njegovom albumu:
“Vuk Stefanović od kolena Karadžića (koji i danas knezuju u Ercegovini nad Drobnjacima, i imaju svoje dvore i kule u selu Petnici) rodio se u Srbiji, u predelu Jadru, u selu Tršiću blizu vode Drine i gore Gučeva...”
I posle toga javlja se Vuk u “knjižestvu” kao Stefanović (ili Stevanović). Tako se i u pismima potpisuje. (Prvi put u konceptu pisma knezu Milošu od 2. do 14. jula 1820. zapažamo inicijale VSK).
Tek za boravka u Nemačkoj, u lajpciškom izdanju narodnih pesama (1823-1824), konačno će preuzeti prezime svoga bratstva i otada će na naslovnoj strani knjiga s ponosom isticati “(...) skupio ih i na svijet izdao Vuk Stef. Karadžić (Jadranin iz Tršića, a od starine Drobnjak iz Petnice)”.
Poreklu Karadžića i postanku prezimena dato je u literaturi prilično prostora, očevidno Vuka radi. Najčešće se vezivalo za tursku reč kara (crn) - svojstvo tmastih dinaraca.
Kao čitav Jadar, i Tršić je pripadao Bosanskom pašaluku, odnosno Zvorničkoj nahiji. Predstavljao je spahiluk nekog Sulejman-bega Alajbegovića iz Hercegovine.
Jednom godišnje on bi “uvraćao” u selo da pokupi dažbine (po 10 groša od oženjene glave).
Nesnosniji od njega bio je, međutim, čitluk-sahibija: uzimao je “od žita devetak, a u ime devetka od povrća i od sijena Tršićani (gdje sam sa ja rodio)”, piše Vuk “davali su mu na poresku glavu po pet oka graha, po jednu oku težine (vune) i na kuću po junjgu masla; osim toga beglučili su mu ljeti u polju, i to od prije najviše u nedjelju, a poslije kad je zulum veći nastao, i u druge dane, pa ne samo ljeti nego i zimi, kad bi mu što zatrebalo, n. p. sjekli i nosili drva...”
Gdekoji su globili svoje seljane, a često ih i silom pretvarali u svoje “čifčije”. Vuk je zapamtio - ističe u Rječniku - kako je Ali-paša Vidajić 1803. godine hvatao Klupčane iz susednog sela te bi ih “vezao i bio dok mu se nijesu prodali”.
Vukovi roditelji reklo bi se, bili su, dosta imućni. Samo s porodom nisu imali sreće: deca su im umirala, petoro su već bili sahranili.
O Mitrovdanu, 6. novembra 1787, plač novorođenčeta uneo je radost u kuću Stefanovu. Nisu ga nazvali Mitar ili Dimitrije, po prazniku na koji je rođen; niti, po običaju, dedovim imenom Joksim; ili Živkom da bi, po verovanju, zaživeo.
Dali su mu ime Vuk misleći - objasniće on docnije u Riječniku - da su im decu jele veštice, a “na vuka da neće smjeti udariti”.
Mladom Vuku su zacelo susedi i prijatelji dolazili na babine, uz “čast” i običajne napeve o roditeljima; čuvali ga prvih dana po rođenju, osobito treće i sedme noći da bi, na radost svih, ostao živ i “dočuvan”.
(Nastaviće se)