Lepotica s Tare

FEBRUARA ove godine, navršava se 120 godina od smrti Josifa Pančića, opštepriznatog patrijarha srpske nauke, jednog od slavonosilaca narodnog prosvetiteljstva i utemeljivača mnogih društvenih, pogotovo obrazovnih institucija. Godišnjica obavezuje srpsku javnost da obnovi sećanje na njegov izuzetan životni put, rodoljublje i do dana današnjeg nedovoljno sagledan i preispitan naučni opus. Jer sredinom DžIDž veka, u vreme kada je Josif Pančić započeo prva botanička istraživanja, teritorija Srbije faktički je još bila terra incognita, što se zaključuje, između ostalog, i iz sledećeg:
- Na balkanskim kartama Nemca, profesora u Berlinu, Hajnriha Kiperta (1853), više oblasti središnjeg dela poluostrva bile su označene belom mrljom (oznakom za nepoznatu, neispitanu zemlju) poput nekih predela u Africi.
- Čuveni francuski botaničar, profesor getingenskog univerziteta, Antoan Grizebah je tridesetih godina 20. veka u jednom od svojih studija izjavio: “Srbija... malo obećava botaničarima.”
Pančić se zato prvi prihvatio mukotrpnog posla da demantuje Grizebaha kao i da pravim sadržajima ispuni bele mrlje na geografskoj karti Srbije. Ono što je naumio, učinio je, i to na velelepan i dokumentovan način. U istraživanjima prirode tada nerazvijene Srbije uložio je nadljudski napor, jer mu sudbina nije bila svagda i uvek naklonjena. Danas je, zahvaljujući i pionirskim poduhvatima Josifa Pančića, dokazano da naša zemlja pripada onoj maloj grupi evropskih zemalja (i u svetu ih nema mnogo) sa prebogatim biodiverzitetom. A poznato je da ukoliko je biodiverzitet nekog predela (bioma) bogatiji i raznovrsniji, utoliko je on stabilniji, pouzdaniji i otporniji na nepovoljne tehnološke uticaje i ljudske eko-nasrtaje.
Uostalom, Josif Pančić je u predgovoru kapitalnog dela “Flora Kneževine Srbije” (1874), pored ostalog, zapisao:
“Flora Kneževine Srbije neobično je bogata, ne toliko brojem fela (vrsta), o čemu sada se ništa precizno kazati ne može, koliko svojim monotipima ili biljkama samo njojzi pripadajućim i mnoštvom fela, koje iz istočnih strana u Srbiju dospevaju. Samo nekoliko evropskih flora, grčka, dalmatinska, flora južne Italije i južne Francuske i flora Iberijskog poluotoka bogatije su od naše”.
NjEGOV naučni opus obuhvata više od 4.500 strana, a, na osnovu mnogih radova, stekao je reputaciju retko produktivnog istraživača i dostojno reprezentovao malu, uz to vazalnu Srbiju naučnim krugovima širom Evrope. Rečju, mali je broj naučnika u Evropi koji su otkrili tako veliki broj novih, u botaničkoj nauci nepoznatih biljnih vrsta, kao što je slučaj sa dr Josifom Pančićem. On je u Srbiji, Crnoj Gori i Bugarskoj otkrio, opisao ili objavio samo pod određenim imenom, ali bez opisa 178 taksona različite sistematske vrednosti, od čega 121 vrstu, 50 varijeteta i sedam formi biljaka. Proučavajući biljni svet Balkanskog poluostrva, Pančić je, pored flore Srbije, dao prve pisane flore susednih oblasti, Kneževine Bugarske i Crne Gore i na taj način postao u pravom smislu istraživač čitavog balkanskog regiona.
Uz veliki broj naučnih radova, Pančić je za studente Velike škole napisao i tri prva udžbenika kod nas: Mineralogiju sa geologijom, Botaniku i Zoologiju. Pored ostalih zanimanja, obavljao je dužnost profesora Liceja, bio prvi predsednik Akademije, rektor Velike škole, savetnik u vladi i dr. Bio je član stranih akademija i naučnih evropskih društava.
Ali, povrh svega, najmarkantnija i najsadržajnija ilustracija životne i empirijske odiseje Josifa Pančića, svakako je otkriće četinara omorike, krune njegove karijere i životnog puta, i povezivanje njegove sudbina s tom zimzelenom lepoticom s planine Tare. Nagoveštaj o njenom postojanju dobio je 1855. godine kao 40-godišnjak. Međutim, trebalo mu je 20 narednih godina da je, najzad, pronađe i da se “susretne” licem u lice s njom. Potom, sledila je decenija iscrpljujućih napora da ubedi evropski učeni svet o njenom realnom postojanju i raritetnim vrednostima. Ovaj feljton pokušava da reinterpretira baš tu odiseju, botaničku ljubav na prvi pogled između Josifa Pančića i omorike, tog prelepog “živog fosila ledenog doba”!
(Nastaviće se)