Pismo ruskom caru

STEFAN Stratimirović je bio karlovački mitropolit u vreme careva Leopolda II i Franje I, ali i u vreme Prvog i Drugog ustanka Srba, kada je svojom veštom i pronicljivom politikom pomagao borbi srpskog naroda. Mitropolit Stratimirović sastavio je odmah po izbijanju srpskog ustanka 1804. jedan precizan politički plan o oslobođenju srpskog naroda i poslao ga ruskom caru Aleksandru I na uvid.
Stratimirović je rođen 27. decembra 1757. godine u Kulpinu u Bačkoj, od oca Jovana i majke Angeline, u poznatoj srpskoj porodici, koja je u vreme Druge seobe napustila Hercegovinu i od bečkog dvora i cara Karla VI dobila mali plemićki posed i time stekla ugarski plemićki status. Gimnaziju je pohađao u Novom Sadu, Segedinu i Vacu. U zvanju mitropolita ostao je više od 45 godina, od oktobra 1790. godine do septembra 1836. godine.
Blisko je sarađivao i dopisivao se sa Vukom Karadžićem, Dositejom Obradovićem, Milošem Obrenovićem i mnogobrojnim drugim viđenim srpskim intelektualcima. U vreme mitropolita Stefana Stratimirovića došlo je do prave renesanse fruškogorskih manastira (kojima je, inače, obilato materijalno pomagao, smatrajući da su “manastiri i kaluđeri stub Srpske crkve”), do štampanja niza značajnih knjiga, pokretanja mnogobrojnih uticajnih časopisa i novina, poput “Letopisa Matice srpske” i do pojave i pune afirmacije nove generacije slikara i ikonopisaca, književnika i pesnika.
Njegovom zaslugom osnovana je prva srpska gimnazija u Sremskim Karlovcima (1791), prva srpska pravoslavna bogoslovija (1794), učiteljska škola u Sentandreji (kasnije preseljena u Sombor - 1812), ikonopisačka škola u Sremskim Karlovcima (1809). Zauzimao se za osnivanje srpske štamparije i za uređenje Patrijaršijske biblioteke. Osnovao je fond za izdržavanje siromašnih učenika gimnazije (Alumnum), a kasnije i konvikt za imućniju decu. Svojim ličnim sredstvima ovaj mudri mitropolit, koji je znao da čuva interese srpskog naroda, osnovao je i fond novog mitropolijskog dvora.
U politici je mitropolit Stefan Stratimirović bio politički konzervativac i otvoreni protivnik Dositejevih i Vukovih reformi jezika. Stratimirović je pisao mnogo i ostavio veliki broj vrednih književnih i naučnih spisa. Stojan Novaković je napisao da je Stratimirović bio “jedan od najinteligentnijih i politički najobrazovanijih savetodavaca i prijatelja ustanika, koji je bio u takvim ličnim vezama i u Austriji i među Srbima da je na ustanak silno mogao uticati i faktički voditi njihovu spoljnu politiku”.
Stratimirović je uživao visoki ugled u ugarskim plemićkim krugovima, što je, po nekim istoričarima, verovatno posledica njegovog pripadanja visokim masonskim krugovima. Mitropolit Stefan Stratimirović umro je 4. oktobra 1836. godine.
Na “izbornom saboru”, prvom posle onog Sedmog temišvarskog, iz čuvene 1790. godine, kada je izabran Stratimirović, 11. novembra 1837. godine za samo nekoliko sati zasedanja izabran je za novog mitropolita bački episkop Stefan Stanković. Po onome što se o njemu zna, Stanković je bio human i neobično zanimljiv čovek: sam je, sopstvenim sredstvima, školovao darovite učenike.
Kao mitropolit i čovek, Stanković je “bio na svom mestu”. Mada nije “spadao u aristokratiju, imao je elegantan način u opštenju s ljudima. Reprezentacija naše crkve i među svojima i prema nevernicima nije nikad bila sjajnija no pod njim”. Mitropolit Stanković nije dugo upravljao crkvom. Umro je 31. jula 1841. godine u Karlovcima.
Posle Stankovićeve smrti, za administratora Mitropolije postavljen je pakrački episkop Georgije Hranislav. Iako je bio obrazovan, sklon pisanju pesama i oda, a uz to još i dobar organizator crkvenog života, nije bio izabran za karlovačkog mitropolita, već je samo upravljao crkvom do izbora Josifa Rajačića.
Sabor na kome se birao novi srpski mitropolit bio je sazvan za 31. avgust 1842. godine, a Josif Rajačić je bio biran između temišvarskog episkopa Pantelejmona Živkovića i budimskog episkopa Platona Atanackovića.
Za mitropolita karlovačkog Rajačić je bio izabran 9. septembra 1842. godine. Sabor, na kome je Rajačić izabran, bio je, kako piše Slijepčević, “poslednji sabor sa feudalnim sjajem.
PlemiĆi su se naticali u raskoši duha, kočija, slugu - u prvom redu Petar Čarnojević i Jovan Nako, koji je na sabor kao gost došao. Vladike su svi na svojim hintovima u Karlovce došli, s husarima, jegerima, lakejima, ponajviše na četiri konja”.
Posle kraha ozloglašenog Meternihovog apsolutizma, Srbi u Ugarskoj su podigli revoluciju sa željom da ostvare sva svoja politička, crkvena i socijalno-ekonomska prava.
Na narodnom zboru u porti Saborne crkve u Novom Sadu, 19. aprila 1848. godine izbili su veliki protesti zbog toga što je ugarska vlada uvela mađarski jezik kao službeni jezik administracije Srpske pravoslavne crkve i što je naredila sveštenicima da moraju da nauče mađarski.
Skupština je donela odluku o izdvajanju srpskih pokrajina u Ugarskoj u zasebnu, autonomnu teritoriju, sa svojom narodnom vlašću i srpskim jezikom u administraciji. Tada je za vojvodu izabran Šupljikac, a Rajačić je postao patrijarh Srpske pravoslavne crkve u Austriji.
Car Franja Josif I potvrdio je 3/15. decembra 1848. godine odluku srpske skupštine, a patentom od 6. novembra 1849. godine, srpsku Vojvodinu je priznao pod nazivom Vojvodstvo Srbije i tamiškog Banata.


TESNO U UNIJI
MITROPOLIT Jovan Đorđević bio je na čelu SPC nepune četiri godine. Njega je na toj dužnosti nasledio Vikentije Jovanović Vidak, obrazovana ličnost za čijeg je vremena školovan znatan broj srpskih studenata u Beču.
U njegovom patrijaršijskom dvoru, jedno vreme je kao vaspitač boravio Dositej Obradović.
Posle smrti Stefana Stankovića, za prvu ličnost Mitropolitije izabran je Josif Rajačić, nepokolebljivi borac protiv unije i za prava srpskog naroda u Habzburškoj monahriji, zbog čega je bio izuzetno poštovan i cenjen u društvu.
Josif Rajačić preminuo je 1. decembra 1860. godine, kada na čelo Crkve dolazi Samuilo Maširević.
(Nastaviće se)