Katanac na reč kritike

PRVI snažniji talas raznolike represije prema studentskoj i omladinskoj štampi pojavio se već u junu '68. zahvativši najviše one listove koji su najpotpunije izražavali nastojanja studentskog pokreta, ali i one listove ili časopise preko kojih se širio njegov odjek u široj javnosti.
Tada je glavni oblik represije bio izražen kroz sudske zabrane iza kojih je stajao politički pritisak.
Za razliku od prva četiri vanredna broja Studenta, čija je zabrana bila samo privremena, peti vanredni broj ovog lista (od 25. 6. 1968) ostao je trajno zabranjen. Tim povodom dogodilo se još nešto što do tada nije bilo uobičajeno, protiv urednika lista Đ. Vukovića i autora jednog od zabranjenih tekstova N. Popova pokrenut je krivični postupak. Takav postupak pokrenut je i protiv urednika lista Vidici, ali je ubrzo obustavljen. Okružni sud je okončao postupak protiv Vukovića i Popova s jeseni iste godine - oslobađajućim rešenjem, ali je protiv njega tužilaštvo ulagalo prigovore, sve do zahteva za zaštitu zakonitosti. Oni su tek januara 1972. obavešteni da je protiv njih obustavljeno dalje gonjenje.
U drugom talasu, koji je usledio u jesen 1968, politički pritsak izbija u prvi plan. Glavna meta udara su, opet, Student i Susret, kao matica "mutne vode" i zastupnici "opozicionarstva" i "nepatriotizma" (ovo drugo dobilo je posebnu težinu posle invazije trupa Varšavskog pakta na Čehoslovačku). Obe redakcije odbile su pomenute prigovore. Redakcija Susreta odbila je izjašnjavanje "pred sudom večernje štampe", smatrajući se odgovornom samo pred demokratskom javnošću. Redakcija je, ukazujući na sudbinu predratne komunističke štampe, odlučno odbacila insinuaciju za "nepatriotizam", a u vezi s podmetnutim staljinizmom istakla je "da ova generacija nikada nije ni bila u prilici da gaji iluzije o Staljinu, pa ni o Sovjetskom Savezu"...
I Redakcija Studenta pomenuti napad tumači kao "ispad večernje i noćne štampe", i kao nov dokaz o žilavosti tradicije srbijanske radikalske štampe, a zabrinuta je zbog "provale diluvijalne grubosti i zoološke mržnje", zbog balkanske zlovolje i agresivnosti. Obe redakcije su istakle kako ne nameravaju da odstupe od svojih stanovišta, jer samo u razvoju demokratije vide izlaz iz unutarnjih i spoljnih neprilika zemlje, i da će nastojati da u tom pogledu ispune "dug generacije bez obzira na rizik". Obe redakcije dobile su podršku svojih izdavača - Univerzitetskog odbora SS i Gradskog komiteta SO Beograda. Treći talas bio je snažniji i dugotrajniji, trajao je sve dotle dokle su trajali sukobi o kojima je ovde reč. Započeo je u proleće 1969, posle izvesnog zatišja oko IDž kongresa SKJ, zaoštravanjem sukoba oko dva događaja.
U prvom planu ostao je politički pritisak, s tim što je on proširen i na izdavače listova, a bio je poduprt učestalim sudskim zabranama omladinskih listova širom zemlje.
Prvi "incident" nastao je povodom odbijanja jednog opštinskog (Stari grad) izbornog organa da potvrdi one kandidate za poslanike i odbornike koji su predloženi na kandidacionim zborovima Filozofskog, Filološkog i Prirodno-
-matematičkog fakulteta, i na umetničkim akademijama... Pomenuti opštinski organ odbio je da ih registruje kao kandidate, označivši ih kao "junske junake" i protivnike SK, što je izazvalo oštre reakcije. Odnos prema pomenutim kandidatima shvaćen je među studentima, kako je o tome pisao V. Mijanović, kao "uvredljiv i potcenjivački". Univerzitetski odbor ocenio je takav postupak kao "unižavanje ljudskog dostojanstva i delegata i kandidata" i oštro je protestovao zbog toga što je kandidatima zamereno učešće "u junskim događajima".
Drugi "incident" izbio je povodom izlaganja nekolicine učesnika u diskusiji o studentskom pokretu, koju je 30. 3. 1969. organizovala Redakcija Gledišta. Izvesni nagoveštaji, pomenuti u toku ove diskusije, da može doći do demonstracija studenata povodom dolaska u službenu posetu Jugoslaviji predsednika Indonezije Suharta, zbog zločina masovnih razmera prema komunistima te zemlje, oglašeni su, preko masovnih glasila, kao "buđenje ekstremizma". Uzgred rečeno, do pomenute službene posete Beogradu nije, tada, došlo.
Takvom pritisku odolevali su, istrajnije od drugih, Student i Susret. A kad je skršen Susret, gotovo sva raspoloživa sredstva uperena su protiv Studenta, tako da je u njegovoj sudbini najcelovitije izražena dramatika tadašnje borbe oko slobode štampe.
Odolevši prvim pritiscima, zahvaljujući podršci demokratske javnosti i samog izdavača lista, Susret, tačnije njegov izdavač, nije izdržao obnovljeni, još snažniji pritisak. Izdavač, Gradski komitet SOS Beograda doneo je, pod pritiscima čije su pojedinosti ostale nepoznate, odluku da raspusti Redakciju.
Takva odluka doneta je, prema izjavi Saveta lista, "bez ikakvog prethodnog konsultovanja s ovim samoupravnim telom". Zbog toga, predsednik Saveta M. Vojnović i dvojica članova Saveta M. Vlajčić i M. Lehpamer podneli su ostavke. Oni su u obrazloženju svojih ostavki naveli, pored ostalog, da način likvidacije Redakcije nije u skladu sa tadašnjom politikom SK. U prilog tome, naveden je stav M. Nikezića, iznet upravo tih dana, prema kojem "politički faktori trpe priličan pritisak da se pristupi odlučnijem raščišćavanju, promeni redakcija, zabrani listova itd.", sa čime se on ne slaže, "jer pravu meru delatnosti trebalo bi da pronađu čitaoci i redakcije"...
Redakcija lista, pak, smatra da je podvrgnuta "tihoj likvidaciji"; nalazi da je na sednici Gradskog komiteta, na kojoj je doneta pomenuta odluka, onemogućen svaki dijalog, usled straha od javnog skandala sve je izvedeno kao u "dobro režiranoj predstavi". Na putu ka konačnom gašenju, s novom redakcijom i novim sadržajem, Susret je bio jedno vreme preuzet od "koncerna" Večernjih novosti, kao njegov pogon za zabavu mladeži.
Student je, inače, tiražom koji se kretao u okviru nekoliko desetina hiljada primeraka, postao jedan od najčitanijih listova, što je postizao, svakako, temama koje je pokretao i načinom pristupa njima. I dok sa studentima ima veoma razvijene i sistematske odnose saradnje, list nailazi na sve veće teškoće u saobraćanju sa rukovodstvom studenstke i partijske organizacije na Univerzitetu. Oba će se, posle kratkotrajnog razmimoilaženja u stavu prema Studentu, naći na istoj strani, protiv Studenta.
Prvi jasniji nagoveštaji predstojeće žestoke ofanzive protiv Studenta izgledali su dosta obično, barem po načinu obrazlaganja, ali ne i prema prigovorenoj sklonosti prema - staljinizmu. Takav prigovor izgleda groteskno, pogotovu kada se ne izgube iz vida različiti oblici oživljavanja staljinizma, upravo u protivstavu prema studentskom pokretu.
Radi zaštite, kako je rečeno "bazičnih institucija" poretka, u stvari, monolitne partije, pozvano je njeno članstvo u obračun s preteklim tragovima studentskog pokreta, označenim kao "ekstremizam". Ovakav poziv, upućen članstvu SK na Univertitetu, pravdan je izvesnim pritiscima koji dolaze izvan Univerziteta. Da bi se ovim pritiscima nekako izmaklo, i spaslo što se spasti može, nametao se utisak o nužnosti da se za to plati određena cena. Ako se o spasavanju upšte može govoriti, ono se tiče samo spasavanja nižeg partijskog rukovodstva od odgovornosti prema višem, zato što nije sredilo prilike u "svojoj kući". Student je dobio podršku Skupštine (16. 5. 1969), koja mu je namenila istaknutu ulogu u razvijanju kontinuiteta studentskog pokreta, odlukom da se 3. juna 1969. godine održe zborovi na Univerzitetu, i da u njemu budu objavljeni odgovarajući spisi, potrebni za njihov uspešan rad. Održavanje planiranih zborova je, međutim, osujećeno. Mada sve pojedinosti obrta nisu poznate, izvesno je da je tome najviše doprineo pritisak partijskog rukovodstva studentske organizacije, koje je, onda, faktički suspendovalo odluku Skupštine SS.
Kad je, posle suspenzije autonomije Saveza studenata, Student ostao na brisanom prostoru, usledila je, u jesen 1969. odlučna ofanziva protiv njega, prema "scenariju" Univerzitetskog komiteta i njegove razrade na nižim stupnjevima partijske hijerarhije. Potezanjem određene prakse demokratskog centralizma izvan partijske hijerarhije, zapravo svođenjem ostalih političkih organizacija, u ovom slučaju Saveza studenata, na transmisiju "partijske volje" već formulisani stavovi partijskog rukovodstva nameću se kao opštevažeći.
Pošto je polazište još jednom osnaženo, sledio je poslednji čin pokrenutog obračuna. Karakteristično je da njegovi glavni protagonisti, tobožnji branioci "bazičnih institucija", ignorišu Ustavom zaštićene samoupravne organe, čak pribegavaju bojkotu, načinu delovanja partija u opoziciji, a ne na vlasti.
Konačan obračun odigrao se na Skupštini Saveza studenata, i to tek u četvrtom navratu, kada je Univerzitetski komitet SK okončao sve pripreme za sprovođenje već izdatog naloga o smenjivanju Redakcije Studenta. Naime, na to je bila obavezana većina delegata - članova SK partijskom disciplinom, tako da je svaka diskusija izgledala - suvišno.

ZABRANE LISTOVA
SVE u svemu, od juna 1968. do kraja 1970. godine u Jugoslaviji, zabranjeno je više brojeva raznih omladinskih listova (Student - 3 broja, Paradoks - 1, Naši dani - 1, Indeks - 1, Omladinski tjednik - 1, Pop-ekspres - 1). Od toga, samo dva broja Studenta i jedan broj Vidika oslobođeni su od trajne zabrane. Od proleća 1971, pa do kraja 1972. zabranjeno je još više omladinskih listova (Student - 5 brojeva, Vidici - 3, Stradija - 2, Uj symposion - 2, Tribuna - 4).
(Nastaviće se)