Bombe ne biraju

NA prilike u logoru, barem posredno, delovali su i značajni događaji na svetskim ratištima i sve izvesniji ishod rata (Staljingradska bitka, kapitulacija Italije).
Međutim, efekat koji je imalo savezničko bombardovanje logora sredinom aprila 1944. godine ne može da se uporedi ni sa jednim ranijim događajem.
Saveznička bombardovanja Beograda i Zemuna u aprilu 1944. godine bila su ne samo razorna i sa mnogo žrtava, nego su i porazno delovala na raspoloženje stanovništva.
Na uskršnju nedelju, 16. aprila 1944, nebo nad Beogradom sjajilo se od savezničkih aviona, koji su u Beograđanima izazivali radost i nagoveštaj slobode.
Međutim, umesto da produže ka ciljevima na istoku, oni su “tepihe” bombi počeli da bacaju na Zemun i Beograd ostavljajući za sobom pustoš i smrt.
Narednog dana bombe su pale i na Prihvatni logor Zemun.
“Krug je bio pokriven leševima i raskomadanim telesima, a pesak natopljen lokvama sveže i usirene krvi: prava kasapnica!
Tu smo izgubili oko sto devedeset ljudi. Pored mrtvih, bilo je i nekoliko stotina ranjenih, te su logorski paviljoni bili pretvoreni u bolnice iako nigde nije bilo postelja, a još manje materijala za previjanje ili za hirurške operacije - mada je bilo više lekara i hirurga među samim zatvorenicima” (svedočenje dr D. Stevanovića).
I pored svih razaranja i žrtava, bombardovanje je bilo velika prekretnica u logorskom životu.
U Komandi logora zavladala je potištenost, splasnuo je ubilački elan i kod njih i kod pripadnika unutrašnjeg obezbeđenja.
Istovremeno, zatočenici su živnuli, mnogo slobodnije su razgovarali i komentarisali događaje jer svima je bio jasan ishod rata.
Ostvarivši punu kontrolu nad hrvatskom policijom, nemačke okupacione vlasti odlučile su da logor na Beogradskom sajmištu predaju u njene ruke.
Do 17. maja 1944. godine hrvatska policija (Glavno ravnateljstvo za javni red i sigurnost) preuzela je logor pod svoju upravu, ali je on i dalje služio uglavnom za nemačke potrebe.
Tokom juna i jula 1944. gotovo svi preostali zatočenici upućeni su na rad u Rajh.
Dalje postojanje logora na Sajmištu, na nesigurnom mestu, izloženom savezničkom bombardovanju, u neposrednoj blizini teritorija pod kontrolom NOP-a, moralo je da deluje na procenu celishodnosti daljeg postojanja logora.
Uz to, hrvatski logor u Vinkovcima nije bio daleko i mogao je da zadovolji potrebe za smeštajem sve manjeg broja zatočenika.
U julu 1944. godine nisu više postojali ni razlozi ni mogućnost za postojanje logora na Beogradskom sajmištu i logor je u drugoj polovini istog meseca rasformiran.
Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, utvrdila je da je u logor na Beogradskom sajmištu dovedeno ukupno od 90.000 do 100.000 zatočenika, među njima i oko 7.000 Jevreja iz Srbije. Do ovog broja Komisija je došla jedino na osnovu izjava preživelih zatočenika.
Međutim, u ovom pogledu izjave su uglavnom nepouzdane i imaju nizak stepen verodostojnosti.
Na isti način, Komisija je došla i do ukupnog broja zatočenika koji su izgubili život u logoru. Do broja od “preko 40.000 utvrđenih žrtava”, među kojima i oko 7.000 Jevreja,
Komisija je došla do ove brojke uglavnom na osnovu slobodnih procena u izjavi dvojice preživelih zatočenika, i to onih koji su navodili najveće brojeve.
Prema našim istraživanjima, od osnivanja Prihvatnog logora Zemun, početkom maja 1942. godine, do raspuštanja logora u drugoj polovini jula 1944. godine, u logor su dovedena 31.972 zatočenika.
Pri utvrđivanju ukupnog broja žrtava mora se poći od rezultata ekshumacija izvršenih na grobljima u Zemunu i na Bežanijskoj kosi (10.100), koje je organizovala Komisija za utvrđivanje ratnih zločina.
Našim istraživanjima utvrđeno je da je u periodu od osnivanja pa do raspuštanja Prihvatnog logora Zemun, od ukupno 31.972 zatočenika dovedenih u logor, u logoru ili neposredno posle odvođenja iz njega, život izgubilo ukupno 10.636 zatočenika.
To je jedna trećina od broja dovedenih ili prosečno 13 žrtava dnevno.
U “filijalama” logora, u Sabirnom logoru organizacije Tot i u radnom logoru na Ostrovačkoj adi, život je izgubilo 1.536, odnosno 712 zatočenika, ukupno 2.248.
Prema tome, ukupan broj žrtava Prihvatnog logora Zemun, zajedno sa njegovim “filijalama”, bio je 12.884.
Zbog stanja istorijskih izvora (nepotpunih), realno je pretpostaviti da je broj stradalih, kao i broj dovedenih zatočenika, ipak, veći.
Stoga, brojeve od 31.972 dovedenih i 10.636 (12.884) stradalih, treba smatrati približnim donjoj granici i broja dovedenih i broja stradalih zatočenika Prihvatnog logora Zemun na Beogradskom sajmištu.      

PARADA KROZ BEOGRAD

POSLEDNjI put paviljoni Beogradskog sajmišta iskorišćeni su za zatočenje krajem septembra 1944. godine.
Posle prinudnog rada u Borskom rudniku velika grupa mađarskih i bačkih Jevreja 17. septembra te godine upućena je peške ka Beogradu.
Iscrpljene zatočenike posle osam dana pešačenja mađarska straža naterala je da postrojeni paradnim maršom prođu kroz Beograd.
Oni su zatim odvedeni na Sajmište odakle su posle tri dana krenuli ka Mađarskoj u susret smrti.
Tako su krajem septembra 1944. godine na Sajmištu kratko bili zatočeni Jevreji, a upravo oni su decembra 1941. godine bili prvi zatočenici logora na Sajmištu.

KAZNA KAO POMILOVANJE

UPRAVO je aktuelna sudbina Petera Egnera, osumnjičenog u SAD za ubistva na Sajmištu i u Jajincima, ali, sudeći po kaznama njegovih “kolega” iz nemačke komande, ni on nema razloga za veliku strepnju. Ovaj vitalni 86-godišnjak stigao je u Ameriku 1960. i u međuvremenu obilazio mesta u Srbiji, baš kao pravi turista, bez imalo griže savesti. Tek sad se traže podaci o njegovoj umešanosti u ubistva hiljada ljudi i moguće je da na kraju stigne pred sud u Beogradu. Nije loše prošao ni pukovnik SS Emanuel Šefer, koji je u Kelnu osuđen na šest i po godina zatvora, mada je iz Srbije stiglo mnoštvo dokaza o njegovoj direktnoj umešanosti u “konačno rešenje jevrejskog pitanja”.
U ovom feljtonu već pominjani Herbert Andorfer i Edgar Enge, komandant i njegov zamenik na Sajmištu, gotovo nisu osetili posledice strašnih zločina. Andorfera je austrijski sud 1967. osudio na dve i po godine zatvora, pošto je negirao bilo kakvu vezu sa pokretnom gasnom komorom. Engea su u ratno vreme nazvali Dželat, zbog streljanja hiljada ljudi u Jajincima, pa ipak je 1968. pred nemačkim sudom proglašen nevinim!
Za sve njih kaznu je izgleda platio SS general August Majsner, koji “nije mogao da spava dok god ima živih Srba”. Osuđen je na smrt 1946. godine u Beogradu, a ko zna, da je uspeo da se dokopa Nemačke, možda bi ga i danas jurili po svetu.
KRAJ