Iz Siona u peć

PEĆKA patrijaršija je nastala sa jasno osmišljenim programom i ciljem. To pokazuje i fresko-slikarstvo prve ovde podignute crkve Sv. apostola - čiji stratezi su bili najpre Sv. Sava, a potom njegovi naslednici na arhijerejskom tronu: Arsenije (prvi koji nasleđuje Sv. Savu), pa Nikodim i Danilo Drugi.
Sve ono što bi moglo izgledati nelogično i(li) odstupa od uobičajenog rasporeda fresaka ima sasvim određen smisao i svrhu.
Najsloženija celina, ali i najindikativnija kada je reč o cilju i svrsi - jeste ona u potkupolnom prostoru ovog hrama. Tu su prikazane scene iz Hristovog života i događaji posle njegove smrti na krstu - među kojima naizgled nema logičnog toka ili veze!
Sve te scene, međutim, sem Lazarevog vaskrsenja, opisuju događaje koji su se zbili u Sionu, u Jerusalimu, u domu apostola Jakova. Pisani izvori potvrđuju da je Rastko Nemanjić, tada već Sv. Sava prilikom svog hodočašća u Svetu zemlju posetio i crkvu na Sionu. Sion je smatran prvim hrišćanskim hramom - majkom crkava. Tematiku majke crkava gde su naročito bili isticani događaju u Jakovovom domu Sv. Sava preuzima za srpsko versko sedište: prvu arhiepiskopiju autokefalne srpske crkve u Žiči. Kad se sedište, tada arhiepiskopije, potom patrijaršje seli u Peć - u novu crkvu Sv. apostola seli se, preko Žiče, i repertoar sionskog hrama. Time je poslata jasna poruka da je Peć - majka srpskih crkava.
VeĆ samo u jednoj od četiri pećke crkve - u Sv. apostolima postoje freske iz različitih perioda, tačnije od 13. do 19. veka! To nisu samo freske različitog kvaliteta već su to i slike različitih perioda crkve: njene moći i njenih intencija. Ali, ta raznolikost i nastajanje fresaka kroz vekove je i dokaz da je Pećka patrijaršija živela više od sedam vekova i da je njena glavna crkva prepravljana i proširivana.
Najstarije freske, pored onih “sionskih” iz sredine 13. veka u potkupolnom prostoru, nalaze se i u oltarskom prostoru. Ali, danas tu zatičemo i one najmlađe iz 1875. koje je uradio debarski zograf Avram.
Naime, njegovo tadašnje oslikavanje apostola je autentičnim i starijim slojevima nanelo dosta štete. Poluobrazovanom kleru je bilo važnije da poruke budu “lepe i čitljive”, a vrednost nasleđa, očuvanje istorijske, političke i kulturne memorije sopstvenog naciona - manje bitna.
Elem, one su bile zanemarljivih vrednosti i u velikim restauratorskim i konzervatorskim radovima 1931. i 1932. one su uklonjene.
I same freske iz 13. veka su neujednačenog kvaliteta. Ali, svaki ćošak u hramu otkriva nešto od bogate i višeslojne priče o srednjovekovnoj Srbiji. U maloj odaji - proskomidiji uz oltarsku apsidu, na primer otkriva se učenost tadašnjih naručilaca i to preko scena o životu proroka Danila i cara Davida - radi se o suptilnim aluzijama na svetu tajnu pričešća... Ali, tu se otkrivaju i narasle aspiracije Srpske crkve, koje proizlaze iz narasle moći, a otuda i samosvesti. Među najznamenitijim arhiepiskopima pravoslavlja su naslikana i dva srpska arhiepiskopa Sava i Arsenije. Te slike nisu značajne samo kao portreti, već svedoče o nastojanju mlade srpske crkve da podigne ugled svojih predvodnika uvodeći ih među čuvene crkvene oce.

SARKOFAG
UZ južni zid središnjeg traveja u Sv. apostolima nalazi se jednostavno klesan veliki sarkofag koji je za svoje zemne ostatke pripremio arhiepiskop Arsenije koji se takođe navodi kao ktitor ovog hrama.
Drugi sarkofag u jugozapadnom delu crkve, skoro bez ikakvih ukrasa, čuvao je mošti Joanikija Drugog, prvog patrijarha Pećke patrijaršije.
Grob arhiepiskopa Save Drugog nalazi se (takođe uz južni zid) između ova dva sarkofaga i rađen je od crvenog mermera i to kao nadgrobna ploča u obliku sarkofaga.
(Nastaviće se)