Bedem, zid, plot

Mada su u crkvama i priprati Pećke patrijaršije sačuvani tragovi viševekovnog srpskog identiteta, duhovne i materijalne kulture i trajanja - Pećku patrijaršiju, osim ovog najznačajnijeg dela, činila su i mnoga druga zdanja. Po starim izvorima se zna za konake, neizbežnu trpezariju, ekonomske i pomoćne prostorije. Međutim, tokom duge i burne srpske istorije, pa time i Patrijaršije, nestale su mnoge građevine, pa i one kasnije građene - tokom obnove u 16. i 17. veku.
Kao i svi manastiri, i Pećka patrijaršija je imala sva zdanja koje je podrazumevao život bratstva. Pri tom Patrijaršija - majka srpskih crkava - nije spadala u one skromnije zadužbine srpskih plemenitaša. Na bakrorezu Georgija Stojanovića iz 1745. vidi se kompleks u celini. Pored crkava, tu su monaške ćelije i konaci za goste - a dolazili su mnogi i veoma ugledni. Tu su bili i odvojena kuhinja sa malom i velikom trpezarijom, vodenica, žitnica, konjušnica, pekara i vrt. Od celog ovog "naselja" danas se mogu videti samo temelji pekare i konaka sa trpezarijom koji su izgoreli 1940.
Arheološkim radovima (1965. i 1966.), u manastirskom krugu su otkriveni temelji jedne reprezentativne građevine, pretpostavlja se prvobitne, najstarije manastirske trpezarije. Zaključujući po grafici Georgija Stojanovića, nastaloj po nalogu patrijarha Arsenija Četvrtog, a to su potvrdila i arheološka istraživanja - ceo manastirski kompleks: crkve, konake i druga zdanja, opkoljavao je snažan odbrambeni zid sa pet kula, od kojih je jedna - na severozapadu, prema Rugovu - bila posebno utvrđena: donžon kula.
Stari manastirski kompleks prostirao se i izvan današnjih zidova. Na brdu Idvorcu, iznad današnjeg puta, sa severne strane manastira, nalazila se takođe jaka donžon kula od koje su se spuštali, u dva kraka, zidovi sa odbrambenim kulama ka manastiru.
Posle turskih osvajanja, život u Pećkoj patrijaršiji zamire, pa se obnavlja krajem 16. veka, potom početkom 17. veka tu dolazi i ugledni srpski slikar Georgije Mitrofanović, a nešto kasnije - 1633, patrijarh Pajsije obnavlja Sv. apostole, prepokriva trpezariju, uspostavlja veze sa ruskom crkvom... Nova veća obnova sledi za vreme patrijarha Maksima, koji za kratko vreme (1672/1673) ponovo ograđuje manastirski kompleks. Teška vremena za Patrijaršiju donosi i austro-turski rat. Pećka riznica je tada bila skrivena u kubetu manastira Gračanica, ali je i onda bilo "cinkaroša", pa je Turci nalaze 1688. i pljačkaju. Po predanju i nekim zapisima, pećko blago je odvuklo devet konja, a kad u Austriju beži 1689. patrijarh Arsenije Treći - paša Mahmut Begović je opljačkao sve što se još moglo.
Dramatična vremena otad, zapravo, traju sve do danas. Početkom 18. veka patrijarh Mojsije s mukom otkupljuje otetu zemlju, a 1720. (umesto negdašnjih bedema, pa zidova) podiže plot oko manastirskih zdanja. Austro-turski rat (1737-1739) opet pustoši Patrijaršiju, a patrijarh Arsenije Četvrti Šakabenta nosi dragocenosti obnovljene riznice u Sremske Karlovce. Patrijaršija je pljačkana u serijama - 1831. to čini bosanski paša Arslan. Preduzimljivi igumani je opet obnavljaju sredinom 19. veka...
Konačno, posle Prvog svetskog rata u Pećkoj patrijaršiji je, posle ujedinjenja srpske crkve, ustoličen prvi patrijarh obnovljene Patrijaršije - Dimitrije. Tokom 1931. i 1932. korifej srpske restauracije i konzervacije arh. Đurđe Bošković zamašnim konzervatorskim radovima Pećkoj patrijaršiji delimično vraća prvobitan izgled.

SOKOLOVIĆI
Mehmed-paŠa Sokolović je kao vezir i jedan od najmoćnijih ljudi u Osmanlijskom carstvu, i kao član vezirskog veća po istorijskim izvorima, sigurno uticao na odluku da se obnovi srpska Pećka patrijaršija.
Ako je to bila ideja Mehmed-paše, ona je krunisana sultanovim hatišerifom 1557. A, po Ismetu Kočanu, obnova jeste bila isključivo ideja Mehmed-paše, koji je u to vreme bio treći vezir kubeta. Makarije - tada postavljen za patrijarha, jeste bio iz roda Sokolovića, ali ne postoje pouzdani istorijski podaci da je bio i rođeni brat Mehmed-paše.