Zvona Hilandara

POSEBNO su mnogobrojne veze koje su uspostavljene brakovima pet kćeri poslednjeg despota iz kuće Jovana Brankovića (umro 1502) i njegove žene Jelene, iz kuće Jakšića. Jovan je nosio titulu despota Srpske despotovine u Sremu, zajedno sa bratom Đurđem, koji se zamonašio kao monah Maksim i postao beogradski mitropolit. Borio se hrabro protiv Turaka, prodirao sa vojskom preko Save i Dunava u Srbiju i Bosnu. Jovanove kćerke su se poudavale po centralnoj i istočnoj Evropi - od Poljske i Ukrajine, preko Moldavije, do Vlaške i Ugarske.
Despoti Brankovići mogu da se računaju i kao preci poznatih ugarsko-hrvatskih velikaša porodica Zrinjski i Frankopan. Naime, jedna od kćerki despota Jovana koja se zvala Marija, udala se za grofa Ferdinanda Frankopana. Njihova kćerka Katarina udala se za čuvenog hrvatskog bana i ugarskog junaka Nikolu Zrinjskog, koji je junački poginuo u odbrani Sigeta od Turaka 1651. godine.
Iz ovog braka potiče i poslednji Zrinjski, ban Petar Četvrti, kojem je 1621. odrubljena glava zbog pobune protiv Habzburga. Tu je i niz drugih znamenitih ugarskih porodica, čiji potomci žive i danas - Rakoci, Turco, Forgač, Erdedi, Tekeli, Bogijanji, Serenji, Jakupič i drugi.
Druga kći despota Jovana - Jelena, bila je udata za Petra Četvrtog Rarenša, gospodara Moldavije (1527-1547. godine). Iz ovog braka poteklo je niz moldavsko-vlaških gospodara (porodice Lepušnjeanu, Čoban, Basaraba, Mohili), kao i poljski velikaši i kneževi (Potocki, Jablonovski, Sapieha).
Treća kći despota Jovana zvala se Hana i dva puta se udavala u Poljsku. Prvi muž je bio Fedor, volinski maršal iz čuvene porodice Sangusko, sa kojim je imala sina Romana Sanguska, vojvodu vroclavskog i litvanskog ratnog atamana. On je u petom kolenu bio predak Stanislava Prvog Lešćanskog, kralja Poljske, čija se kći Marija Lešćanski udala za Luja Četvrtog Burbona, kralja Francuske. Po toj liniji i poslednji francuski kraljevi iz kuće Burbona, bili su potomci Brankovića, odnosno Nemanjića. Kralj Luj 16. čija se glava zakotrljala pariskim pločnikom u vreme francuske buržoaske revolucije, 1793. godine, potomak je u 15. generaciji kneza Lazara i Milice Hrebeljanović.
Četvrta kći despota Jovana, Marija Magdalena, takođe je bila udata za poljsko-litvanske velikaše. Njen prvi muž je bio Aleksandar Čartorijski, volinski vojvoda i potomak litvansko-poljskih i ukrajinskih vladara iz kuće Jagelovića. Njeni potomci su i kneževi Višnjovjecki, Čartorijski, Sapneha, Simkovič i drugi.
Najzad, peta kći despota Jovana, Despina Milica, bila je udata za vlaškog vojvodu Nagoja Petog Basarabu sa kojim je imala petoro dece i potomstvo u Vlaškoj i Transilvaniji.
Pošto se kneginja Milica oprostila sa svojom životnom sapatnicom monahinjom Jefimijom i primila veliki anđeoski obraz - veliku shimu (najviši stepen monaškog zaveta) i novo monaško ime Jefronisija, poslednje dane života provela je smireno u molitvama u manastiru Ljubostinja.
U to vreme je doživela i svoju veliku radost - ženidbu despota Stefana. Na svadbi u Beogradu, na Stefanovom sjajno uređenom i okićenom dvoru, početkom 1405. godine, okupila su se gotovo sva njena deca.
Preminula je smireno i iznenada 11. novembra 1405. godine i sahranjena je u manastiru Ljubostinja, u svojoj zadužbini i obitovalištu svog monaškog tihovanja.
Njenu smrt je ožalila cela Srbija, hilandarski monasi i mnogobrojni prijatelji u inostranstvu.
Kult prepodobne Jefrosinije rano je razvijen, a posebno negovan u njenoj zadužbini, manastiru Ljubostinji. Njena služba je novijeg datuma i sastavljena je tek 1942. godine. U troparu službe ispevan je i deo njenog života: “Carsku porfiri odložila si i u monašku rizu sebe si obukla, Jevgenijo preslavna: mač slavnog Lazara sinu svome Stefanu Visokom uručila si, a krst Hristov, kao duhovni mač pobede, uzela si, za spas duše svoje i roda srpskog bogonosnog...”
Mošti prepodobne matere naše Jevgenije, ugodnice Božje, koja “ničim nije izostala u dobroti iza svoga supruga”, sada oduhovljena i očudotvorena, u velikoj crkvi ljubostinjskoj, toče miro, kako kazuje crkveni melod u “Službi prepodobnoj Jevgeniji” - Jefrosiniji. Za zasluge za narod, državu i crkvu, Srpska pravoslavna crkva je proglasila za sveticu i slavi se 1. avgusta (19. avgusta).
Likovi kneginje Milice, pored onih u manastirima Ravanici i Ljubostinji, nalaze se i u crkvi u Dobrunu, crkvi u Orahovici, gde je prikazana kao vladarka u lozi Nemanjića i u oltaru beogradske Saborne crkve, gde je predstavljena kao svetica.Ostala je u pamćenju srpskog naroda kao veliki borac za srpstvo, dobrotvorka i jedna od najznačajnijih srpskih vladarki.
Kraj