Fijasko u Ženevi

Interesantno je kako su hrvatski i slovenački političari, čiji su narodi živeli pod austrougarskom čizmom, dočekali vesti o nameri sila Antante da sa političke karte Evrope izbrišu Habzburšku carevinu, čime su stvoreni uslovi za rađanje Jugoslavije. Doktor Ante Trumbić, predsednik Jugoslovenskog odbora u Londonu, jednog, inače, sasvim nelegitimnog političkog tela, koje nije izabrano voljom naroda, nego je inaugurisano odlukom predsednika srpske vlade Nikole Pašića - zahtevao je da se u novim okolnostima ovaj Odbor proglasi za “međunarodno priznati organ koji ima ovlašćenje da predstavlja Slovence, Hrvate i Srbe koji žive u Austrougarskoj.”
Očigledno da ovom dalmatinskom političkom prvaku, Kraljevina Srbija sada više nije bila potrebna kao na početku rata, kada je njegov zemljak i istomišljenik Frane Supilo izjavljivao pred Pašićem u maju 1915. godine u Nišu da “Srbija mora da bude onaj državotvorni faktor koji će sabirati i slijevati Južne Slovene, jer je ona dokazala da je dorasla ovakvoj misiji.”
Tri i po godine kasnije, odnosno 4. oktobra 1918, Trumbić je rekao predsedniku srpske vlade prilikom njegovog boravka u Parizu da nova međunarodna situacija više ne dozvoljava da Srbija posmatra jugoslovenske narode u Austrougarskoj kao objekat njenih ratnih ciljeva, već ih mora tretirati kao “ravnopravne činioce koji imaju izvor svoga prava bez obzira da li postoji Srbija”.
Što se tiče hrvatskih i slovenačkih političara u Zagrebu i Ljubljani, oni su poziv američkog predsednika Vilsona i britanskog premijera Lojda Džordža da se uništi i raskomada austrougarska država, shvatili kao povoljnu mogućnost da njihovi narodi pretrče iz tabora pobeđenih u tabor pobednika i da na taj način izbegnu sudbinu Habzburške monarhije u čijem su se okrilju, ne samo nalazili, nego su se u njenim vojnim jedinicama borili protiv članica Antante (Engleske, Francuske, Rusije, Italije i Srbije).

Nalog regenta

Radi toga su nekoliko meseci pre završetka rata, odnosno 19. oktobra 1918. godine izabrali jedno političko telo koje su nazvali Narodno vijeće, koje je odmah proglasilo otcepljenje Hrvatske i Slovenije od Beča i pristupilo formiranju Države Srba, Hrvata i Slovenaca koji žive na teritoriji Austrougarske. Pošto se proglasilo za nosioca vlasti na teritoriji Habzburške monarhije gde žive Slovenci, Hrvati i Srbi, Narodno vijeće je izrazilo želju za ujedinjenjem sa Kraljevinom Srbijom.
Predsednik srpske vlade Nikola Pašić, koji je na početku rata bio vatreni zagovornik zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, počeo je postepeno uviđati na kakve sve prepreke nailazi njegova “jugoslovenska ideja”. Da bi “zbližio”, kako je mislio, heterogene elemente buduće države - srpsku vladu, Narodno vijeće iz Zagreba, Jugoslovenski odbor iz Londona i srpsku opoziciju sa Krfa, Nikola Pašić je pristao da se od 6. do 9. novembra 1918. godine održi konferencija u Ženevi, na kojoj je trebalo “raspraviti sva sporna pitanja”.
Kada je došao u ženevski hotel “Kontinental”, gde se konferencija održavala, zatekao je 12 političara iz Zagreba, Ljubljane i Krfa. Srpsku vladu na ovoj konferenciji predstavljao je sam Pašić a srpsku opoziciju Milorad Drašković, bivši ministar, dok je u ime Narodnog vijeća iz Zagreba na ovom skupu uzeo učešće Anton Korošec a u ime Jugoslovenskog odbora iz Londona Ante Trumbić.
Dobivši nalog od regenta Aleksandra Karađorđevića da prizna Narodno vjeće, Pašić je predložio da se obrazuje koaliciona vlada Kraljevine Srbije, u koju bi trebalo da uđu i predstavnici slovenačkog, hrvatskog i srpskog naroda iz Austrougarske. Trumbić je odbio taj predlog, izjavivši da srpska vlada može da predstavlja samo Srbe iz Srbije a ne i jugoslovenske narode (uključujući i Srbe) u Austrougarskoj.
Predsednik Jugoslovenskog odbora je zahtevao da se do saziva jugoslovenske ustavotvorne skupštine koja bi trebalo da donese konačnu odluku o “obliku zajedničke države”, Narodno vijeće iz Zagreba prizna kao suvereni i međunarodno priznat organ koji će na svojoj teritoriji vršiti vlast, kao što srpska vlada vrši vlast na teritoriji tek oslobođene Srbije.
Radi koordinacije zajedničkih poslova, Trumbić je predložio a konferencija u Ženevi usvojila zaključak, da se obrazuje zajedničko ministarstvo, odnosno jedna vrsta savezne vlade koja bi imala ingerencije u oblasti spoljne politike, vojske, finansija, saobraćaja i dr. Konferencija je, takođe, donela zaključak da predsednik zajedničkog ministarstva ne može da bude ni Pašić ni Korošec, jer su predsednici “lokalnih vlada”. Isto tako, usvojen je i predlog da ministri iz Srbije polažu zakletvu pred srpskim kraljem a ministri iz Hrvatske i Slovenije pred predsednikom Narodnog vijeća - Antonom Korošecom. Veoma nezadovoljan i kako očevici tvrde “vidno utučen”, Pašić je pod pritiskom kralja Aleksandra morao da prihvati zaključke konferencije, koji su precizirali način ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca u buduću državu.
Stvar bi se na ovom završila da Pašiću sa Krfa nije stigao telegram od Stojana Protića, koji je zastupao odsutnog predsednika vlade, u kojem on na veoma oštar način protestuje protiv zaključaka Ženevske konferencije, i zbog toga podnosi ostavku celog ministarskog saveta. U Protićevom telegramu upućenom Pašiću se kaže: “Ono što gospoda sada ističu i žele to je jedna nakarada od Ministarstva (misli se na Zajedničko ministarstvo
- pr. aut.) kakvog nigde nikad nije bilo; to je izraz nepoverenja i Vama lično i Srbiji koja nije zaslužila takvo postupanje; to je nešto što nikad ne biva među ljudima koji istinski hoće narodno jedinstvo.”

Ozbiljan sukob

U vezi sa ovakvim stavom Stojana Protića, treba reći da je on bio jedan od retkih političara u Srbiji, koji je još pre ujedinjenja i stvaranja jugoslovenske države uočio separatističke tendencije nekih hrvatskih političara. U telegramu koji je 12. novembra 1918. godine poslao Jovanu Jovanoviću, srpskom poslaniku u Londonu, Protić kaže da ako hrvatski političari odustanu od Krfske deklaracije, “to će biti velika šteta, koju ćemo duboko žaliti, ali onda ćemo ići svaki svojim putem: Srbi sa Srbima, a Hrvati i Slovenci sa Hrvatima i Slovencima. Istina, u Parizu i Ženevi pokušalo se da se srpski narod iz Bosne i Hercegovine, Srema i Slavonije, Dalmacije i Like, Bačke, Banata i Baranje odvoji od Srbije pa da se s njima napravi front prema Srbiji. Ali mi se nadamo da su ti pokušaji osuđeni na propast.”
Pod pritiskom Stojana Protića, Pašić je obavestio učesnike Ženevske konferencije da srpska vlada ne usvaja zaključke ovog skupa i da on kao predsednik te vlade, s obzirom na to da je potpisao ovaj dokument mora da podnese ostavku.
Ženevska konferencija je, kao što se vidi, propala, ali nije propao duh nesloge između srpskih, hrvatskih i slovenačkih političara koji se tako snažno ispoljio još pre zvaničnog proglašenja ujedinjenja “tri bratska naroda” - 1. decembra 1918. godine.
(Nastaviće se)