Dva lica Supila

U srpskim političkim krugovima nije uočena ni činjenica da se hrvatska i slovenačka politika u toku Prvog svetskog rata kretala na dva koloseka. Hrvatski i slovenački poslanici u Bečkom parlamentu zalagali su se, na primer, za stvaranje “jedne jugoslovenske državne tvorevine”, ali u okviru Austrougarske monarhije, dok su predstavnici Hrvata i Slovenaca u Jugoslovenskom odboru u Londonu, bili za stvaranje Jugoslavije, “čiji bi stožer bila Kraljevina Srbija”.
Nažalost, i neki predstavnici Hrvata i Slovenaca u Jugoslovenskom odboru nisu bili iskreni u svom jugoslovenskom opredeljenju. Oni su, na primer, iznosili i zagovarali tezu “da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena”, iako su znali da takvo uverenje nije preovlađujuće u njihovim nacionalnim sredinama. Jedan od najistaknutijih i najuticajnijih članova ovoga odbora - Frane Supilo, inače novinar iz Rijeke i bivši poslanik u Hrvatskom saboru, obratio se iz Londona predsedniku Srpske vlade Nikoli Pašiću jednim pismom u kojem je veličao tezu o “troimenom narodu”: “Gospodine predsjedniče! Moja vjera i vjera hiljada nas, koji stojimo na načelu narodnog jedinstva jest, da mi Hrvati, Srbi i Slovenci od Triglava do Timoka sačinjavamo jedan te isti narod sa jednim te istim jezikom, a samo sa tri narodna imena.”
Iznoseći uverenje članova Jugoslovenskog odbora da srpski narod koji je izašao kao pobednik iz balkanskih ratova i hrabro se suprotstavio nemačkom i austrougarskom hegemonizmu u Prvom svetskom ratu, treba da preuzme “odgovornu misiju oslobođenja i ujedinjenja tri naroda”, Supilo u pismu, osim toga naglašava da: “Ova Srbija, koja je tako lijepo u zadnjih 10 godina, a naročito kroz ove tri poslednje, dokazala da je dorasla ovakvoj misiji, mora da bude onaj državotvorni faktor, koji će sabirati i slijevati Južno Slavenstvo”.

Patetika

Treba reći da su i mnogi srpski politički prvaci, pa i sam Nikola Pašić, govorili da su Srbi, Hrvati i Slovenci “jedan narod sa tri imena”, pogrešio verujući da takvo mišljenje vlada i u njihovim sredinama. Upravo je bilo obrnuto: u Zagrebu je, na primer, preovlađivalo mišljenje da Hrvati imaju “svoju nacionalnu individualnost”, kao i “državotvornost”, koja se potvrđuje u “hrvatskom državnom pravu”, i manifestuje kroz pojam “Kraljevstvo Hrvatske, Slavonije i Dalmacije”. Osim toga, početkom DžDž veka pojavila se i teorija o iranskom poreklu Hrvata, čime je negirana njihova pripadnost slovenskoj rasi, pa samim tim i etnička bliskost sa Srbima.
Uporno insistiranje Supila i nekih Slovenaca na tezi o “troimenom narodu”, proizlazila je, u stvari, iz njihove želje da svoje narode, čiji su se pripadnici borili na strani Austrougarske i mogli biti gubitnici u ovom ratu, etnički izjednače sa Srbima, čija je ratna perspektiva ukazivala na to da će se naći u “pobedničkom taboru”. Kao što su Frane Supilo i njegovi istomišljenici, iz taktičkih razloga na “domaćem terenu” upotrebljavali izraz “troimeni narod”, tako su u kontaktima sa diplomatskim predstavnicima i državnicima Rusije masovno koristili termine “slovenstvo”, “slovenska braća”, “ruska braća” i druge uvereni da ova velika zemlja sa svojim saveznicima u Antanti može biti odlučujući faktor prilikom rešavanja posleratnog statusa Hrvatske.
Frano Supilo i predsednik Jugoslovenskog odbora Ante Trumbić plašili su se, osim toga, da države Antante ne daju posle rata dalmatinsku obalu Italiji, kao nagradu za njeno pristupanje ovom savezu. Sa puno “slovenske patetike”, Supilo se obratio Anatoliju Nikolajeviču Krupenskom, ruskom poslaniku u Rimu, sa sledećom tvrdnjom: “Jedino slavensko pravo more jest Jadransko, sa izvrsno razvijenom obalom i sa najčešćim slavenskim življem. Dijeliti, ili čak izgubiti njegovu obalu, nakon ovolikih žrtava Srbije i Rusije u ovom ratu značio bi golem poraz cijelog Slavenstva, a za nas Primorce narodno ubojstvo.”
U nadi da će Rusi podržati ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca, Supilo se u februaru 1915. godine našao u Petrovgradu. Tamo je bio lepo primljen, ali je primetio sumnju ruskih diplomata u pogledu stvaranja jugoslovenske države, jer njihove narode, kako su mu oni otvoreno rekli, “dele verske razlike”.

Nisu jedno

Kada je, isto tako, i kod ruskog ministra inostranih poslova Sergeja Dimitrijeviča Sazonova uočio “nepoverenje u jugoslovenski projekat zbog konfesionalnih problema”, Supilo ga je pokušao uveriti “da je moguće da se katolici etapno približe pravoslavcima”. Sazonov je, prema Supilovim rečima, “prezrivo odmahnuo rukom i odgovorio da sve te kombinacije nisu ništa dok se god papa bude priznavao vrhovnom glavom crkve.”
Prevrtljivi Frane Supilo se od vatrenog Jugoslovena u vreme srpskih vojnih pobeda na Ceru i Kolubari, ubrzo posle upada austrougarskih i nemačkih armija u Srbiju, krajem 1915. godine preobrazio u hrvatskog nacionalistu.
(Nastaviće se)