Braća druge vere

DOBRI poznavaoci političkih prilika u našoj zemlji, između dva rata, tvrdili su da su međunacionalni odnosi u Srpskom dobrovoljačkom korpusu, koji je formiran u leto 1916. godine u Rusiji bili jasan indikator za kasnije probleme koji su potresali Kraljevinu Jugoslaviju. Istoričar Dragoslav Janković u vezi s tim konstatuje: “Dobrovoljci su bili barometar pravog raspoloženja hrvatskog i slovenačkog naroda u prvom kolektivnom susretu sa srpskim narodom u toku Prvog svetskog rata.” Svi oni problemi koji su opterećivali odnose između Srba, Hrvata i Slovenaca u staroj Jugoslaviji mogli su se uočiti u ovoj dobrovoljačkoj jedinici i svi oni koji su imali imalo političkog sluha mogli su iz ponašanja vojnika i oficira, pripadnika ova tri naroda izvući korisne pouke za budućnost, ali to, nažalost, nisu učinili.
Politički stavovi Hrvata i Slovenaca koji su donedavno bili austrijski vojnici, zatim ruski zarobljenici, da bi najzad dobili status srpskih dobrovoljaca, podudarili su se sa mišljenjem predstavnika ova dva naroda u Jugoslavenskom odboru u Londonu, koji je formalno zastupao interese Južnih Slovena iz Austrougarske.

Prazna obećanja

HRVATSKI političar Ante Trumbić, inače predsednik Jugoslovenskog odbora, nije krio svoje mišljenje. On je 19. aprila 1917. uputio jedno pismo predsedniku srpske vlade Nikoli Pašiću u kojem mu je otvoreno saopštio: “Ne žalimo žrtve našeg (hrvatskog) naroda u ovome ratu za našu zajedničku stvar... ali želimo da te žrtve budu iskorišćene, što je više moguće, za naš politički cilj, jer se krv u rat ne prilijeva zato da se ratuje, nego zato da se postigne cilj kome su žrtve namjenjene.”
I u drugim slučajevima, vezanim za nastojanja srpske Vrhovne komande da se formira pomenuti korpus, iskrsavale su na videlo ne samo razlike u shvatanju srpskih, hrvatskih i slovenačkih političara u pogledu “zajedničkih ciljeva” nego su se ispoljili i različiti politički interesi. Veliko razočaranje je nastalo kada se nisu ispunila Trumbićeva obećanja da će se “ hiljade Hrvata i Slovenaca”, koji su kao doseljenici živeli u Americi i Kanadi prijaviti u srpske dobrovoljačke jedinice.
Na Krf je iz Amerike stiglo samo 200 Hrvata i još manje Slovenaca, dok je u ovom dobrovoljačkomo transporu bilo više od 4.000 Srba.
Uverenje ili možda iluzija Nikole Pašića da su “Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena” i da imaju jedan zavičaj, bilo je ozbiljno uzdrmano kada mu je Trumbić pismeno saopštio razloge zašto se njegovi samoplemenici nisu u dovoljnom broju odazvali pozivu da se upišu u dobrovoljce:
“Shvatite da je kod srpskih elemenata izvan otadžbine mnogo lakše imati uspjeha kada se radi za pomoć Srbiji, jer već samo ime dovoljno je da im objasni stvar i probudi oduševljenje za nju”, kaže Trumbić, “ali to nije dovoljno kod Hrvata i Slovenaca, osobito kod nas, kojima, kad ih se zove u dobrovoljce, treba uliti uvjerenje da se ne radi samo o zasebnoj srpskoj stvari, već i o njihovoj i da se borba, u koju ih se zove, vodi za oslobađanje i njihovog zavičaja, jednako kao i onoga njihove srpske braće.”
Kada je posle niza peripetija Srpski dobrovoljački korpus konačno formiran, uz veliku podršku ruskog cara Nikole II, međunacionalni problemi u njemu, ne samo da nisu otklonjeni nego su se i zaoštrili. Malobrojna “slovenska katolička braća” iz Habzburške monarhije, koja su pristupila ovoj jedinici, ispoljila su nepoverljiv i netrpeljiv stav prema srpskim oficirima i vojnicima.

”Bratska” poruka

MADA je u Korpusu bilo 90 odsto Srba, novopridošli dobrovoljci su zahtevali da se ova jedinica više ne zove “srpska”, nego “jugoslovenska”. Postavljali su i druge zahteve, koji su odisali šovinizmom i verskom netrpeljivošću. U tom pogledu karakterističan je “ultimatum” koji su hrvatski i slovenački dobrovoljci iz 4. puka II dobrovoljačke divizije uputili komandantu Korpusa generalu Mihajlu Živkoviću u kojem su zahtevali sledeće:
“1. Korpus mora da se zove jugoslovenski;
2. Da se odvoje hrvatski i slovenački vojnici od srpskih i da se formiraju zasebni pukovi sa istonacionalnim oficirima;
3. Da se ne mješaju katolici i pravoslavni;
4. Da se Korpus nikako ne smatra vojskom pravoslavne Srbije, već zasebnom jugoslovenskom revolucionarnom vojskom, kojoj je jedini zadatak da bude realna političko-vojnička baza u budućim mirovnim pregovorima, poslije završetka Prvog svjetskog rata”.
(Nastaviće se)