Velike žrtve Srbije

 PROGLAŠENjE stvaranja jedne nove države na Balkanu - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koje je pompezno upriličeno 1. decembra 1918. godine u maloj jednospratnoj kući trgovca Alekse Krsmanovića na Terazijama - nije blagonaklono primljeno među ratnim saveznicima Srbije. Na zahtev predsednika jugoslovenske vlade Stojana Protića da novu kraljevinu priznaju vlade Amerike, Engleske, Francuske, Italije i drugih zemalja, u francuskom ministarstvu inostranih poslova, koje je pripremalo Mirovnu konferenciju u Parizu, formulisan je ovakav odgovor: „Savezničke vlade, primivši do znanja učinjenu im notifikaciju o ujedinjenju svih Srba, Hrvata i Slovenaca pod dinastijom Karađorđevića, prisiljene su da jave srpskoj vladi da ne mogu priznati političku promenu izvršenu uoči Kongresa mira, koji je jedino pozvan da odluči o konačnoj sudbini teritorija i stvaranju novih država.“
Jedan od razloga za ovako odbojan stav srpskih ratnih saveznika bio je u sledećem: Ove države su za vreme Prvog svetskog rata znale samo za Kraljevinu Srbiju i Kraljevinu Crnu Goru, čiji su se vojnici borili protiv zajedničkog neprijatelja - Nemačke i Austrougarske. Srpski narod je od strane saveznika smatran za prijateljski, a ostala dva naroda koja su činila Jugoslaviju - Hrvati i Slovenci tretirani su kao neprijatelji, jer su se njihovi zemljaci kao vojnici Austrougarske monarhije borili protiv sila Antante. Uz ovo, treba dodati i odbojan stav Italije, koja je pretendovala na Istru i deo Dalmacije, radi čega je stanovnike ovih teritorija (pretežno Hrvate i Slovence) svrstala među svoje i „savezničke neprijatelje“.

Uvređeni Trumbić

I PORED nepovoljnog stava zemalja Antante prema novoj jugoslovenskoj državi, vlada u Beogradu je donela odluku da na Mirovnu konferenciju u Parizu, koja je zakazana za 18. januar 1919. godine pošalje državnu delegaciju koja će predstavljati Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Da bi se pred međunarodnom javnošću demonstriralo „jugoslovensko zajedništvo“, ova delegacija je sastavljena na „paritetnoj osnovi“. Nju su činili Nikola Pašić, bivši predsednik srpske vlade (šef delegacije), Milenko Vesnić, poslanik u Parizu (srpski predstavnici), Ante Trumbić, novi jugoslovenski ministar inostranih poslova, Josip Smodlaka, bivši dalmatinski poslanik u Bečkom parlamentu (hrvatski predstavnici) i Ivan Želgar, profesor univerziteta i bivši ministar u austrougarskoj vladi (slovenački predstavnik).
I pored truda vladajućih krugova u Beogradu da u Pariz pošalju najuglednije predstavnike sva tri naroda, učesnici Mirovne konferencije ovu delegaciju nisu tretirali kao jugoslovensku, nego kao srpsku, jer su diplomatske odnose imali samo sa Kraljevinom Srbijom. Takav saveznički stav ispoljen je i u odnosu na Antu Trumbića. Novi šef jugoslovenske diplomatije je, naime, po dolasku u Pariz svojim kolegama uputio „notifikaciju“ u kojoj je izneo da na Ministarskoj konferenciji učestvuje kao ministar inostranih poslova Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Šefovi diplomatija savezničkih zemalja su ljubazno odgovorili Trumbiću, izrazivši svoje zadovoljstvo što će moći da kontaktiraju i sarađuju sa njim, ali su odgovor adresirali ovako: „Njegovoj ekselenciji Anti Trumbiću, ministru inostranih poslova Kraljevine Srbije“. Trumbić je bio ogorčen na ovakav gest svojih kolega, jer kao Hrvat, nije želeo da nosi titulu srpskog ministra.

S one strane

MNOGO teži slučaj se desio sa Ivanom Želgarom. Predsednik italijanske vlade Vitorio Orlando odbio je da komunicira sa njim izjavivši „da on ne želi da razgovara sa delegacijom u kojoj sedi jedan ministar bivšeg austrougarskog cara Karla“.
Do ovako nemilih scena je dolazilo prvenstveno zbog toga što je većina hrvatskih i slovenačkih političara smatralo da je ulaskom njihovih naroda u jugoslovensku zajednicu - njihova ratna prošlost zaboravljena. Ako su tu prošlost hteli da zaborave neki srpski političari, radi građenja „tolerantnih međunacionalnih odnosa“ u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, takav samarićanski stav nije se mogao očekivati od predstavnika velikih sila. U to se uverio i Ante Trumbić, koji je na insistiranje da se Hrvati tretiraju kao i Srbi, odnosno da im se prizna status ratnih saveznika, od predsednika Francuske republike Žorža Klemansoa dobio sledeći odgovor: „Mi smo obavezni da vodimo računa samo o tome da je Srbija od prvog dana bila na strani Antante i da je podnela neizmerne žrtve, a da je Hrvatska bila angažovana protiv nas, s one strane barikade. Sve što Srbija ima, stekla je svojom krvlju, hrvatska krv više se prolivala na drugoj strani. Ovo je vrlo neprijatna konstatacija koju moram da Vam saopštim.“
Najbolju ocenu stava savezničkih zemalja prema novoj jugoslovenskoj državi i narodima koji su je činili dao je istoričar Branislav Gligorijević, koji kaže: „Time što su postali Jugosloveni - Hrvati i Slovenci nisu mogli automatski da budu smatrani kao prijateljski narodi i saveznici. Svet je i dalje znao samo za Kraljevinu Srbiju i saveznici su priznavali samo tu državu, dok su Hrvati i Slovenci za njih bili podanici jedne poražene države, protiv koje su se oni borili.“
(Kraj)