Vršac - Humke za sedam generala

 Neka se zna. “Padosmo u borbi protiv fašizma, izginusmo smjelo za slobodu, čast i dostojanstvo čoveka. Ne poginusmo sramno, već smjelo - onako kako čoveku dolikuje.” Ove reči, ispisane na spomen-kosturnici u Vršcu, sigurno bi, da može, izgovorilo svih 363 poginulih boraca Crvene armije koji su oktobra 1944. položili živote za oslobođenje južnobanatskog grada.
Spomenik je podignut 1955. godine na Gradskom groblju. Tada su tela svih izginulih crvenoarmejaca širom vršačke okoline, kao i onih koji su već bili sahranjeni na ruskom groblju (sadašnji Ruski parkić, u centru grada), prenesena u ovu kolektivnu grobnicu. Sa njima počiva i 36 vojnika NOVJ, 11 vojnika poginulih 1941. godine i 11 streljanih rodoljuba civila.
Aleksandar Rogatkin (83), potomak ruskih emigranata, koji sve datume i brojeve drži u glavi kao da, dok priča za “Novosti”, čita istorijsku enciklopediju, kaže da su u Vršcu sahranjena čak sedmorica ruskih generala iz svih prethodnih ratova. Ističe general-majora Nikolaja Zarubina, dobrovoljca u Srpsko-turskom ratu 1912. i Viktora Zaharoviča Saveljeva, koji je odlikovan ordenom Belog orla za učešće na Solunskom frontu.
Njihove grobnice nisu u sklopu spomen-kosturnice, kao ni spomenici streljanim civilima u Alibunaru, kod Vršca, ali se nalaze u blizini. Dobro ih paze. Među njima je i grob ruskog protođakona Ivana Kotova.
- Kotov je bio horovođa u vršačkoj pravoslavnoj crkvi, a predavao je i veronauku u Gimnaziji. Bio je čovek od autoriteta, lepog izgleda i izvanrednog tenora. Tako je i “skrenuo” pažnju na sebe, jer agresori uvek biraju ugledne ljude za žrtve, da bi još više zaplašili narod. Streljan je u Alibunaru 1941. sa nekolicinom civila, u znak odmazde za jednog nemačkog oficira - priseća se Rogatkin.
Tokom Drugog svetskog rata poginulo i stradalo po logorima, oko 26 miliona ljudi s ruske teritorije. Prebirajući po ruskim istorijskim spisima, tražeći Mihaila Filipoviča Važenina među tim silnim imenima nastradalih, porodica ovog “crvenog” dobrovoljca pronašla je mesto gde počiva njegovo telo.
Posle punih 20 godina upornog traganja, porodica stradalog Važenina došla je iz dalekih krajeva Rusije u Vršac i, na već postojeći spomenik, na neupadljivo mesto, postavila pločicu s njegovim podacima. Jer, istorija se samo jednom piše, a želeli su da Mihailovo ime bude upamćeno - kaže Rogatkin.
U Vršcu počiva i “beli” oficir Pirogov, kojeg su Nemci 1943. godine zatvorili u logoru u Bečkereku (sadašnji Zrenjanin), jer je u kamenolomu radio sa grupom ljudi koji su bili naklonjeni partizanima.
Sredstva za sanaciju i rekonstrukciju spomen-kosturnice, 2004. obezbedila je ambasada Ruske Federacije u Srbiji.

ZAVRŠNA OPERACIJA
U RANIM jutarnjim satima, 2. oktobra 1944. godine, jedinice 59. i 86. gardijske divizije i 10. gardijskog puka pešadijskog korpusa Sovjetske armije, zajedno sa građanima, počele su oslobađanje Vršca i okolnih mesta od fašista. Kasnije, iz vršačke bolnice, vrhovni komandant, maršal Tito vodio je operacije za oslobođenje Beograda. Vršac je tada posetio i komandant Trećeg ukrajinskog fronta, maršal Tolbuhin.

DAN OSLOBOĐENjA
ZAHVALjUJUĆI crvenoarmejcima, koji su mahom ginuli na prilazima Vršcu, a ređe u gradu, Vršac slavi 2. oktobar kao Dan oslobođenja.

Tada najviši čelnici grada, uz prisustvo predstavnika ruske ambasade u Beogradu, polažu vence na spomen-kosturnicu na Gradskom groblju. Kolektivno sećanje na ruske oslobodioce oduvek se čuvalo, a Društvo srpsko-ruskog prijateljstva “Nikita Tolstoj” iz Vršca obećava da će tako i ostati.
Piše: J. JOVANOVIĆ
(Nastaviće se)