Svaka zgrada tvrđava

 DOK su se u širem rejonu Avale vodile odlučujuće borbe nemačke korpusne grupe Štetnera i jedinica NOVJ i Crvene armije istovremeno su u gradu nastavljene borbene aktivnosti za savladavanje uporišta nemačke odbrane. Još su se držala nemačka uporišta počev od Čukarice i zgrada ministarstava do Terazija i električne centrale na Dunavu.
Tokom 17. i 18. oktobra 1944. nastupajući prema Kalemegdanu 8. brigada 1. proleterske divizije zajedno sa jedinicama Crvene armije došla je do zgrade Albanije, a Prva proleterska brigada je zauzela zgradu Narodnog pozorišta i Ratnički dom. U tim borbamana na uglu Dečanske i Pašićeve ulice poginuo je komandant 4. bataljona 8. crnogorske brigade Milisav Đurović, proglašen za narodnog heroja.
Ojačana sovjetskim tenkovima 3. krajiška brigada u sadejstvu sa jedinicama 236. streljačke divizije Crvene armije slomila je žarište nemačkog otpora u zgradi Prve muške gimnazije, a potom na juriš ovladala elektičnom centralom na Dunavu. Iako su trpeli velike gubitka nemački vojnici su se borili za svaku ulicu i za svaku zgradu. Sa druge strane, mnogi borci NOVJ i pored ranjavanja nisu napuštali borbeni stroj ili su se iz bolnica posle kratkog oporavka vraćali na front.

Gore tenkovi

ŽESTOKE borbe su nastavljene oko glavne železničke stanice i zgrada ministarstava u Nemanjinoj ulici. Borci 6. brigade 28. divizije bili su prinuđeni da osvajaju sprat po sprat u bloku zgrada ministarstava da bi Nemce tek 18. oktobra saterali u zgradu Ministarstva saobraćaja. Dok su Nemci držali železničku stanicu i sve zgrade ministarstava do ugla Nemanjine i Ulice kneza Miloša naišla su dva sovjetska tenka od Slavije prema železničkoj stanici. Iz zgrade Ministarstva saobraćaja na njih su Nemci bacili boce sa zapaljivim smešom i zapalili ih. Kad su posade počele da iskaču iz tenkova, uništene su mitraljeskom vatrom iz okolnih zgrada.
Na Čukarici su se Nemci bili utvrdili u fabrici šećera, crkvi, školi i železničkom tunelu uporno držeći ova svoja poslednja uporišta. Posle uporne borbe jedinice 28. slavonske divizije tokom noći između 16. i 17. oktobra slomile su otpor nemačke posade u školi i zauzele je, a 1. brigada 6. divizije osvojila je nekoliko utvrđenih zgrada oko crkve i fabrike šećera. Međutim, u jutro 17. oktobra, dobivši pojačanja sa leve obale Save, nemačke jedinice su prešle u protivnapad da bi se probile ka Banovom brdu i dalje prema Rakovici i na taj način olakšale položaj svojih snaga koje su pokušavale Smederevskim putem da se probiju u Beograd. Iako su ove jedinice uspele da povrate školu njihov protivnapad nije uspeo.
Do kraja 18. oktobra posle petodnevnih okršaja Nemci su bili priterani uz obalu Save, tako da je tada nemački mostobran bio sveden na uzak pojas ograničen linijom: železnička stanica Čukarica-glavna železnička stanica-Terazije-Kalemegdan. Oni su se žilavo branili zatvarajući prilaze Savskom mostu preko koga su se nemačke snage počele prebacivati na levu obalu reke.
U toku 19. oktobra pritisak jedinica NOVJ i Crvene armije pojačavao se na svim odsecima fronta naročito oko utvrđene zgrade Ministarstva saobraćaja, glavne železničke stanice, hotela “Moskva”, zgrade “Albanija”, gradske opštine, zgrade vojne odeće, i za ovladavanje drugim utvrđenim tačkama nemačke odbrane.
Tog dana je na Čukarici izveden poslednji protivnapad nemačkih jedinica koje su pokušavale da se probiju ka Rakovici da bi pomogle svojim jedinicama okruženim u rejonu Avale. Jedinice 17. brigade 28. divizije u sadejstvu sa četom sovjetskih boraca uspele su da zauzmu fabriku šećera, tako da je u rukama neprijatelja ostao samo deo oko škole i crkve.

Kuća po kuća

U CENTRU Beograda jedinice 1. i 6. divizije u sadejstvu sa 36. gardijskom tenkovskom brigadom i 236. streljačkom divizijom Crvene armije zauzimale su kuću po kuću. Posebno teške borbe vodile su se za zgradu Ministarstva saobraćaja, glavnu železničku stanicu, hotel “Moskvu”, zgradu “Albanija” radionicu vojne odeće i druge zgrade. U borbama u centru grada 21. brigada 28. divizije imala je 82 poginula i 190 ranjenih boraca. Jurišajući na čelu svojih jedinica ginuli su njeni oficiri: komandant 4. bataljona Stojan Rekić, zamenik komandanta 2. bataljona Stanko Milošević, načelnik štaba brigade Petar Okulić i drugi.
Na ulicama oslobođenog dela grada bili su vidljivi tragovi žestokih borbi, ruševine sa mnogo polomljenog stakla, oboreno drveće, iskidane tramvajske žice i svuda razbacani leševi nemačkih vojnika i oficira. Uprkos tome, na ulicama Beograda vladalo je praznično raspoloženje. Oduševljeni građani zasipali su cvećem borce NOVJ i Crvene armije. Na mnogim zgradama već su se vijorile trobojne zastave sa petokrakom zvezdom i crvene zastave sa srpom i čekićem.
Još dok je planirao beogradsku operaciju, maršal Tito je krajem septembra imenovao general-majora Ljubodraga Đurića za komandanta Beograda ukazujući mu tom prilikom na osnovne probleme koje treba da reši da bi oslobođeni grad u ruševinama mogao da funkcioniše. Đurić je već 15. oktobra oformio svoj štab, a 18. oktobra izdao je Naredbu broj 1. u kojoj je obavestio građane da je veći deo Beograda oslobođen i kako treba da se ponašaju da bi se grad sredio i nastavio normalan život.

Slobodno jutro

POSLE razbijanja Štetnerove korpusne grupe u rejonu Avale najveći deo vojnih snaga NOVJ i Crvene armije koji je učestvovao u njenom uništavanju koncentrisan je da dovrši oslobođenje Beograda. Vratili su se u grad sa položaja u rejonu Avale general-potpukovnik Peko Dapčević i general-major Savo Drljević, komadant i načelnik štaba 1. armijske grupe NOVJ. U njihovom odsustvu jedinicama NOVJ u Beogradu komandovao je politkomesar štaba pukovnik Mijalko Todorović.
U toku 19. oktobra neprijatelj je držao u svojim rukama još Kalemegdan, Terazije, zgradu “Albanije” uži rejon pored Savskog mosta i uporište na Čukarici. Jedinice 21. slavonske brigade u sadejstvu sa 13. gardijskom mehanizovanom brigadom uspele su da unište preostale tačke otpora nemačke odbrane u zgradi Ministarstva saobraćaja u hotelima “Moskva” i “Balkan”. Noću između 19. i 20. osvojena je dugo branjena palata “Albanija”.
Tokom iste noći jedinice 1. proleterske divizije i 4. gardijskog mehanizovanog korpusa započele su borbu za osvajanje Kalemegdanske tvrđave gde su se bili prikupili ostaci nemačke odbrane sa Velikog Vračara i električne centrale. Posle više uzastopnih napada, 13. gardijska mehanizovana brigada i delovi 73. divizije Crvene armije, kao i delovi 6. proleterske i 28. divizije NOVJ, oko 5.30 konačno su slomili nemački otpor na glavnoj železničkoj stanici.
Izjutra 20. oktobra, posle artiljerijske pripreme u kojoj su učestvovali i jurišni brodovi Dunavske ratne flotile zajedničkim jurišima osvojena je Kalemegdanska tvrđava. Na njoj su se ubrzo sreli komandanti savezničkih pobedničkih vojski: komandant 4. gardijskog mehanizovanog korpusa Crvene armije general-pukovnik Vladimir Ivanovič Ždanov i komandant 1. armijske grupe NOVJ general-potpukovnik Peko Dapčević i jedan drugom srdačno čestitali zajedničku pobedu.

MITING NA STADIONU
VeĆ 18. oktobra započeo je i politički rad sa građanima.
Na fudbalskom igralištu “Jugoslavija” (sada stadion Crvene zvezde) sazvan je miting omladine i ostalih građana Beograda. Tom prilikom održali su govore:
Rato Dugonjić, sekretar CK SKOJ-a i rukovodioci SKOJ-a iz Srbije Dragi Stamenković i Bora Drenovac. Jedan deo prisutnih omladinaca dobrovoljno se prijavio u NOVJ i posle završenog mitinga krenuo u borbu za konačno oslobođenje Beograda.

ŽIVOT ZA ZASTAVU
ZauzeĆe ”Albanije” vezano je za priču o čudesnom podvigu borca Mladena Petrovića. U toku uličnih borbi njemu je prišla jedna omladinka i poklonila mu svilenu trobojnu zastavu sa izvezenom petokrakom zvezdom. Kad se njegova jedinica približila zgradi “Albanije”, traženi su dobrovoljci koji bi pomoću ručnih bombi prodrli u zgradu i uništili nemačke vojnike koji su nanosili gubitke njegovoj jedinici. Među šestoricom dobrovoljaca bio je i Mladen. Već na prilazu zgradi trojica od njih su poginula. Ostala trojica iskoristila su dejstvo sovjetskog tenka i pod njegovom zaštitom su ušla u zgradu. Vodeći borbu probijali su se od sprata do sprata.
Oba njegova druga bila su teško ranjena tako da se on sam uputio na poslednji jedanaesti sprat. Iako je bio ranjen, dokopao se terase na krovu gde je iz automata uništio poslugu nemačkog mitraljeza. Dok je na krovu razvijao i učvršćivao zastavu, koju je nosio sa sobom u rancu, nije primetio kad je nemački ranjeni vojnik izvadio revolver i zapucao. Drugovi su ga našli mrtvog ispod zastave koja se lepršala na vrhu “Albanije”.
(Nastaviće se)