Umrla u otadžbini

 POSLE smrti despota Stefana Lazarevića, njegova sestra Olivera nastavila je da živi u Srbiji, kojom je tada vladao njihov sestrić, despot Đurađ Branković. Pretpostavlja se da je posle ugarskog preuzimanja Beograda, jedno vreme živela na Đurađevom dvoru, u novoj srpskoj prestonici Smederevu.
Nekoliko puta je odlazila u Dubrovnik i pošto ga je njena sestra Jelena Balšić napustila i preselila se na skadarsko ostrvce Beška, gde je sazidala manastir. Dubrovčani su Oliveru lepo dočekivali. Imali su poseban fond za njeno izdržavanje tokom boravka u njihovom gradu.
Jelena je umrla 1443. godine u manastiru presvete Bogorodice u Beškoj, gde je i sahranjena. Svojoj sestri Oliveri ostavila je "zlatnu ikonu", kao i 200 dukata, koje je trebalo da potroši na pomene Jeleni i podeli siromašnima.
Posle tog, više nema pomena Olivere u dokumentima. Istoričari se uglavnom slažu da je ona bila živa i naredne godine. Konstantin Jireček tvrdi da se u toj godini Olivera poslednji put pominje u nekom neimenovanom dubrovačkom dokumentu.
Negde u to doba, despot Đurađ Branković je posle četiri godine izgnanstva i borbe uspeo da u zajedničkoj akciji sa Bugarima potisne Turke, koji su mu Segedinskim mirom vratili vlast. Đurađ se vratio u "opustelu" Srbiju, koja nimalo nije nalikovala na Stefanovu despotovinu, o kojoj je romantično i idilično pisao Konstantin Filozof. Verovatno se i Olivera vratila te 1444. Posle godina stranstvovanja, kako je to nazvao Konstantin Filozof, Olivera je ubrzo umrla u svojoj otadžbini. Mogla je imati oko sedamdeset godina. Ni danas se ne zna gde je sahranjena.
Srpski srednjovekovni i kasniji istoričari o princezi Oliveri govore isključivo pohvalno. Kao najveća istorijska zasluga ističe se njen odlazak u harem Bajazita I i uticaj koji je imala na njega. Postoje neke istorijske naznake da je jednom uspela da spase svoju sestru Draganu, bugarsku caricu, i njenu porodicu od ropstva i prevođenja u islam. Te tvrdnje su, međutim, nepouzdane pošto je Draganina porodica na kraju, ipak, poturčena.
Nesporno je da je Olivera za tih dvanaest godina provedenih u haremu ostala u pravoslavnoj veri. Da je kojim slučajem bilo drugačije, verovatno ne bi bilo uloženo toliko napora da se spase iz zatočeništva surovog mongolskog kana Tamerlana, niti bi po povratku u Srbiju uživala veliki ugled u narodu. U prilog tome da je Olivera ostala u pravoslavnoj veri govori podatak da je u vreme boravka u haremu poslala na dar manastiru Studenica - pokrov za ćivot sa moštima Stefana Prvovenčanog.
Nesvakidašnja ljubav Olivere i Bajazita bila je, prema tumačenjima istoričara, ljubav žrtve prema osvajaču i dželatu, koji joj je ubio oca, kneza Lazara. Olivera je naklonost turskog sultana koristila za viši i plemenitiji cilj.
Pretpostavlja se da je Olivera bila veoma lepa žena, ali umetnici s kraja 14. i početka 15. veka nisu naslikali nijedan njen portret.
Srpska pravoslavna crkva rukovođena ocenom Konstantina Filozofa prihvatila je Oliverinu žrtvu kao žrtvu za spas hrišćanske otadžbine i naroda. I pored toga, Olivera, za razliku od nekih članova njene uže porodice, nije kanonizovana.

NARUDŽBENICA
Monografija “Princeza Olivera, zaboravljena srpska kneginja”, na srpskom ili engleskom ili ruskom jeziku može se naručiti putem sajta njnjnj.princezaoliverafond.org.rs ili i-mejla info@princezaoliverafond.org.rs ili na telefon (011) 311-83-81.
(Kraj)