Apel srpskoj vojsci

 PREDSTAVNICI Narodnog veća Slovenaca, Hrvata i Srba za Bosnu i Hercegovinu preduzimaju mere za suzbijanje nereda i pljački, ali sprovode i referendum o novoj državi među vojnicima. Tada se za republiku izjasnilo 43, a za monarhiju 57 odsto vojnika.
U Splitu je proglašena Zemaljska vlada za Dalmaciju, pošto i u austrougarskoj mornarici izbijaju sve veći neredi. Još februara 1918. u vreme pobune mornara u Boki Kotorskoj, na komandnom brodu "Sankt Georg" mornari su istakli crvenu zastavu. Bila je to stara zastava Srpske vojske iz doba Obrenovića, a dugo posle Drugog svetskog rata, od posleratnih režimskih autora predstavljana je kao crvenooktobarska zastava.
U poslednjim oktobarskim danima 1918. te pobune izbijaju skoro u svim lukama, pa car Karlo naređuje komandi mornarice u Puli i komandama na Jadranu da se svim mornarima "dopusti povratak kući uz istovremeni trajni dopust", dok se Dunavska flotila predaje "kraljevskoj ugarskoj vladi"!
Posle potpisivanja primirja 3. novembra 1918. u Padovi sa Austrougarskom, Italija je odmah počela da okupira veći deo Dalmacije, tako da je njena mornarica već 4. novembra uplovila u Zadar, gde je dočekana od tamošnjeg stanovništva uzvicima: Eviva l'Italija, kao i u Velu Luku. Desilo se to prema tački 3. Ugovora o primirju sa Austrijom, na osnovu kojeg joj je pripala čitava tzv. Tridentinska Venecija, odnosno Južni Tirol, kao i Gorica, Trst, Rijeka, Kvarnerska ostrva, Dalmacija na jugu do rta Planke severno od Splita, odnosno znatan deo Hrvatske i Slovenije. Do 19. novembra 1918. italijanska vojska je zaposela i sve teritorije do demarkacione linije: Merano - Bolcano - Tolbah - Brener, odnosno prelaze između Koruške i Julijske Venecije (Krajine).
ZBOG nereda i nesigurnog stanja, Narodno veće Slovenaca, Hrvata i Srba, 4. novembra 1918. upućuje poziv Srpskoj vojsci da joj u pomoć pošalje svoje trupe:
"U bivšoj austrougarskoj vojsci jeste disciplina i red posve uništeni: država Slovenaca, Hrvata i Srba stoji pred opasnošću da bude poharana od vraćajućih se četa sa bojišta. Vlada srpske države se umoljava da što skorije pošalje svoje čete u Srijem i zaposjedne u svrhu uvođenja reda i poretka područje istočne linije Osijek - Bos. Šamac. Brzi odgovor se umoljanja."
U štab srpske I armije 8. novembra 1918. došli su predstavnici Narodnog veća koji su zamolili srpsku vladu da odmah pošalje svoje trupe:
"Na Rijeku - oko 500 ljudi prema Italijanima, kako bi se osigurala hrvatska teritorija.
U Zagreb - odred od 1.000 ljudi, da pozdravi Narodno vijeće i da mu se stavi na raspoloženje.
U Bačku i Banat, što više trupa (i to, po mogućstvu zajedno sa francuskim) radi utjecaja na novu mađarsku vladu.
U Slavoniju, da je posjednu do linije: Osijek - Šamac.
Da Srpska vojska u istočnoj Slavoniji i Srijemu sačuva mir, omogući promet na putevima, na Savi i Dunavu i željezničkim prugama, te da spriječi pljačku dobara, obezbedi rudnike i osigura snabdevanje za prehranu stanovništva ovih oblasti i zapadne Hrvatske i napose grada Zagreba!"
Dva dana kasnije, 10. novembra, Petar Bojović, komandant I armije pismeno obaveštava delegaciju iz Zagreba da će srpske trupe pomoći Narodnom veću, što odmah potvrđuje i vrhovni komandant Srpske vojske regent Aleksandar.
Na osnovu primirja sa Austrijom, od 3. novembra, i sa Mađarskom, 13. novembra, Antanta je uspostavila dve demarkacione linije: na istoku - rekom Maroš, prema zapadu, vezujući Suboticu, Baju, Pečuj i Barč na Dravi, a na zapadu, liniju, u stvari granicu do koje je italijanska vojska mogla da nastupa: Trbiž - Triglav - Vrhnika - Snežnik - Rijeka.
Odmah zatim francuske, a isto tako i engleske trupe, došle su u Bar, Vir/pazar/, Kotor i okolinu; američke - u Kotor i Zeleniku; u Dubrovniku su bile srpsko-francuske posade, dok su u Splitu bile srpske i savezničke posade. U Rijeci je bila američka flota, a Italija je sa svojim trupama zaposela veliki deo jugoslovenske teritorije, zatim Ulcinj, Bar, Vir i celu Boku Kotorsku, ostavljajući iz ekspedicionog korpusa u Albaniji snage u jačini 5.000 vojnika u Prilepu. Jedna grčka divizija, koja je išla iza Srpske vojske i saveznika, došla je samo do Pirota, a zatim je povučena.
U periodu od 3. do 20. novembra 1918. Srpska vojska je oslobodila sledeće pokrajine i gradove:
- u Crnoj Gori: Podgorica - 4. novembar; Cetinje - 5; Kotor - 6; Herceg Novi - 7. tako da je do 9. novembra bila oslobođena cela Boka Kotorska, odnosno cela Crna Gora, jer su austrougarske trupe bile proterane;
- u Bosni i Hercegovini: Višegrad - 4; Sarajevo - 6; Metković - 13; Trebinje - 14; Bosanski Brod, Bihać, Cazin i Banjaluka - 20;
- u Hrvatskoj: Zagreb - 13; Dubrovnik, Nova Gradiška i Pakrac - 14; Rijeka - 15. novembra (dan posle toga Srpska vojska se, zbog protivljenja Italijana, povukla u Kraljevicu);
- u Sloveniji: Ljubljana - 5. i Maribor - 7. novembra; a posedanje granice prema Štajerskoj i Koruškoj - 14. novembra;
- izvan naših teritorija: Tirana - 10. oktobar; Skadar - 30. oktobar; Segedin - 12. novembar; Baja - 13; Mohač i Oršava - 14; Pečuj, Temišvar i Arad - 15. novembra 1918.
(Nastaviće se)