Zajedno uz otpore

 ŽENEVSKA deklaracija o priznanju Narodnog vijeća od strane Nikole Pašića, kao predsednika Ministarskog saveta i ministra srpske vlade; dr Antona Korošca, kao predsednika Narodnog vijeća i dr Ante Trumbića, predsednika Jugoslovenskog odbora, a takođe od još devet lica iz Narodnog vijeća i Jugoslovenskog odbora, potpisana je 9. novembra 1918. godine. I dr Korošcu, i svojoj vladi, Pašić je objasnio da se odlučio na taj korak, kako bi i savezničke vlade priznale Vijeće.
Ženevska deklaracija odaje priznanje svim saveznicima koji su izvojevali pobedu i rat privode kraju, te da se bliži dan ujedinjenja svih Jugoslovena u državu Srba, Hrvata i Slovenaca. Između ostalog, u njoj piše:
"Vlada Kraljevine Srbije i Narodno vijeće u Zagrebu produžit će otpravljati poslove svaki u svom unutrašnjem pravnom i teritorijalnom djelokrugu na redovan način kakav gdje postoji, dok Velika skupština ujedinjenih Srba, Hrvata i Slovenaca (Konstituanta), izabrana općim jednakim i tajnim glasanjem svih građana, ustavom ne propiše definitvno ustrojstvo države. Taj ustav biti će osnova cijelom državnom životu, izvor i utoka svih vlasti i prava, i po njemu će se, u demokratskom duhu, uređivati cio državni život...
Granice država prema susjednim državama povući će se po načelu prava narodnosti i prava samoopredjeljenja svakog naroda...
Srbi, Hrvati i Slovenci!
Naš vjekovni san je java. Slavimo ove velike dane naše najviše narodne sreće i radosti i održavajmo red... Poklonimo se svi sa poštovanjem pred istorijskim podvizima naše (Srpske, p.a.) vojske i prenosimo na buduće naraštaje naše srećne zahvalnosti, koje imamo za plemenite narode, s kojima smo izvojevali pobjedu u svijetu!"
Tek 24. novembra Narodno vijeće usvaja odluku o ujedinjenju sa Srbijom i Crnom Gorom, čiji zaključak glasi:
"Narodno vijeće SHS u skladu sa svojim dosadanjim zaključcima i prema izjavi Vlade Kraljevine Srbije, proglašuje ujedinjenje države Slovenaca, Hrvata i Srba, obrazovane na cijelom neprekinutom području bivše Austro-ugarske monarhije, s Kraljevinom Srbijom i Crnom Gorom u jedinstvenu državu Srba, Hrvata i Slovenaca!"
Zbog sve većeg straha od italijanske okupacije, vlade u Ljubljani, Sarajevu, a posebno u Splitu, traže od Narodnog vijeća da se ujedinjenje sa Srbijom ostvari što pre:
"Životni interesi naroda zahtijevaju, osobito zbog obrane od Italijana i zbog obezbjeđanje poretka u zemlji, da se bezodvlačno provede ujedinjenje Srbije, Crne Gore i cijeloga ostalog etnografskog teritorija SHS u jednu državu koja će se sada zvati "Država Srba, Hrvata i Slovenaca!"
Dalmatinska vlada uslovljava da budući konstituanti moraju da odrede:
"(a) oblik državne forme (monarhija ili republika) i osnovne zakone države; (b) ime države; (c) državni zastavu, i (d) glavni grad države!"
S obzirom na nemogućnost brzog priznanja u međunarodnim pravnim okvirima, Dalmatinska vlada isto tako uslovljava do "konačnog riješenja" i do odluke Konstituante, da vlast može vršiti prestolonaslednik srpskog prestola, "koji će se zvati Regent države SHS". Iz sličnih razloga Dalmatinska vlada "dozvoljava da se kao zastava upotrebljava provizorna zastava (hrvatska, p. a.) vojna i pomorska, a do priznanja te zastave vijati će se iz razloga shodnosti i zbog sigurnije zaštite ona - Kraljevine Srbije"!
Predstavnici iz Splita odredili su da budući glavni grad bude Sarajevo u kome će regent sazvati zasedanje Državnog veća i obrazovati prvu državnu vladu, itd. Na osnovu svega videlo se da se u značajnoj i bitnoj meri osporava Kraljevina Srbija, kao državnopriznata i uloga Srpske vojske u oslobađanju i onih krajeva koji su bili pod austrougarskom vlašću. Separatističke težnje, iako su, navodno, bile samo prikrivene, izbile su prvenstveno u celokupnoj izjavi dalmatinske vlade u prvi plan, čiji su nosioci bili dr Ivo Krstelj i dr Josip Smodlaka, poznat po duboko potresnom (a kasnije se saznalo, iznuđenom) patriotskom govoru prilikom dolaska odreda Srpske vojske u Split.
Narodno vijeće je, ipak, 24. novembra usvojilo ujedinjenje sa Srbijom i Crnom Gorom u "jedinstvenu državu Srba, Hrvata i Slovenaca", sa dinastijom Karađorđevića, a idućeg dana određena je delegacija koja treba da otputuje u Beograd.
Predlozima Dalmatinske vlade blizak je i Stjepan Radić. (Bio je ministar prosvete u vladi Nikole Pašića, a 1928. ranjen u Skupštini u Beogradu. Po kasnijim hrvatskim objašnjenjima, ubistvo su organizovali tzv. velikosrpski krugovi blisku dvoru). On je bio protiv odlaska u Beograd radi ujedinjenja. Izneo je svoj program ujedinjenja u pet tačaka i malo je nedostajalo da bude usvojen.
Radić predlaže da vrhovnu vlast u državi Srba, Hrvata i Slovenaca vrše tri regenta: naslednik srpskog prestola, hrvatski ban i predsednik slovenačkog Narodnog saveta. Uz to bi se osnovalo savezno ministarstvo koje je odgovorno Narodnom vijeću u Zagrebu. Predviđao je i formiranje, pored zajedničke savezne vlade, i državne autonomne vlade za Hrvatsku, Sloveniju, Srbiju i Crnu Goru, odnosno, i pokrajinske vlade za Dalmaciju, Vojvodinu i Bosnu i Hercegovinu. One bi bile odgovorne svojim vladama, odnosno saborima.

(Nastaviće se)